Γράφει ο Νικόλας Βαζάκας
Το άρθρο που ακολουθεί είναι συνδυασμός από αφηγήσεις του πατέρα μου πλοιάρχου ΒΝ (ε.α.) Γεωργίου Βαζάκα και από το βιβλίο του πλοιάρχου ΒΝ (ε.α) Ντίμη Μάταλα
Οι φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο του πλοιάρχου ΒΝ (ε.α.) Γεωργίου Βαζάκα.
Ο “Κριεζής” ήταν κορβέτα αγγλικής κατασκευής, τύπου Flower. Πρίν παραχωρηθεί τον Νοέμβριο του 1943 στο Βασιλικό Ναυτικό της Ελλάδας, λεγόταν HMS Coreopsis και ανήκε στο Βρετανικό Ναυτικό. Πρώτος Κυβερνήτης του “Κριεζή” ήταν ο πλωτάρχης Δ. Κιοσσες, Υπαρχος ο σημαιοφόρος Ζ. Κοτσανάς πρώτος μηχανικός ο ανθυποπλοίαρχος Γ. Βαζάκας αξιωματικός ναυτιλίας ο σημαιοφόρος Κ. Ζερβός. Τη σύνθεση των αξιωματικών συμπλήρωναν ο σημαιοφόρος Δ Ματάλας ο έφεδρος σημαιοφόρος Γ. Μαντζαβίνος και επίκουρος σημαιοφόρος Σταύρος Νιάρχος, ο γνωστός εφοπλιστής. Η κορβέτα παρελήφθη στο Chatham και στη συνέχεια έπλευσε στο Liverpool όπου συμπληρώθηκε το πλήρωμα και εντάχθηκε στον αγγλικό στόλο.
Το πλήρωμα το αποτελούσαν στην μεγάλη πλειοψηφία έφεδροι του εμπορικού ναυτικού που μπορεί να υστερούσαν στην πειθαρχία, ήταν όμως όλοι τους δοκιμασμένοι και έμπειροι ναυτικοί και το σπουδαιότερο ήταν εξοικειωμένοι με τις συνθήκες που επικρατούσαν στην Αγγλία και στον Ατλαντικό γενικότερα. Ανάμεσα τους υπήρχαν και καμιά δεκαπενταριά Χιώτες που αποτελούσαν την δυναμική μειοψηφία και είχαν καταφέρει να δώσουν το δικό τους χρώμα στο καράβι. Έξυπνοι, σπιρτόζοι νομοταγείς, συμφεροντολόγοι αλλά και καλόκαρδοι έκαναν όλους τους άλλους να νιώσουν σαν φιλοξενούμενοι στην χιώτικη κορβέτα Κριεζής. Ανεπισήμως, αρχηγός τους ήταν ο ναύτης διαχειριστής Μίχαλος, εφοπλιστής τρίτης γενιάς με σπουδές στην Οξφόρδη.
Όταν συμπληρώθηκε το πλήρωμα, απέπλευσαν τέλη Νοέμβριου για την εκπαιδευτική βάση Tobermory στην νήσο Mulle της Σκωτίας. Εκεί μπήκε αμέσως σε εφαρμογή το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Aτελείωτα γυμνάσια μέρα και νύχτα, ασκήσεις με υποβρύχια, εκπαίδευση στο πυροβολικό αντιμετώπιση βλαβών, αντιαεροπορική άμυνα, εκπαίδευση στα αγήματα εμβολής, τους άφηναν πολύ λίγες ώρες ελεύθερες. Βέβαια, το Tobermory δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον από πλευράς ψυχαγωγίας και αυτό το διαπιστώσαν ύστερα από κάνα – δύο αναγνωριστικές εξόδους. Έτσι περιορίστηκαν στο καράβι όπου τα βράδια κουρασμένοι από τα γυμνάσια μαζευόντουσαν στο καρέ και περνούσαν τις ώρες με κουβεντολόι.
Δεν ήτανε άσχημες οι βραδιές που περνούσαν στο καράβι. Ο κυβερνήτης ήταν μία ανεξάντλητη πηγή γνώσεων πάνω στην ναυτική και την πολιτική ιστορία. Ένα βράδυ στο καρέ που όλοι οι αξιωματικοί ήταν συγκεντρωμένοι στο καρρέ και είχαν στρωθεί στην συζήτηση θέλησε ο πατέρας μου να ακούσει κλασική μουσική. Ο αμίμητος κυβερνήτης τον κεραυνοβόλησε με τη φράση: “- Βλέπετε κύριοι τι καλλιεργημένοι είναι οι μηχανικοί μας; Δεν μπορεί να ζήσει χωρίς κλασική μουσική ο κύριος Βαζάκας γιατί είναι απόφοιτος του Κονσερβατουάρ του Κραβασαρά (Αμφιλοχία)!”
Την παραμονή των Χριστουγέννων του 1943, 22 μέρες από την έναρξη της εκπαίδευσης πέρασαν από την επιθεώρηση του Κόμοντορ Στίβενσον και κρίθηκαν ικανοί να επιχειρούν στον Ατλαντικό Ωκεανό. Την ιδια ημερα ήρθε ένα σημα ότι την άλλη μέρα το πρωί θα γινόντουσαν λεμβοδρομίες στις οποίες μπορούσαν να πάρουν μέρος βάρκες από όλα τα πλοία που βρισκόντουσαν στο Tobermory. Την ημέρα των Χριστουγέννων το πρωί η τετρακωπος του Κριεζή με μια καθαρή σημαία στη πρύμνη βρισκόταν στην αφετηρία μαζί με καμιά δεκαπενταριά βάρκες από τα αλλά πλοία. Επικεφαλής ηταν ο Σημαιοφόρος Δ.Ματαλας.
Ο αγώνας άρχισε και στην αρχή όλες οι βάρκες πήγαιναν μαζί. Σιγά-σιγά όμως άρχισε να παίρνει κεφάλι του “Κριεζή”. Στα μισά της διαδρομής μια φαλαινίδα από ένα αντιτορπιλικό πλησίασε επικίνδυνα. Οι “Κριεζήδες” όμως με υπερένταση κράτησαν τη διαφορά και σε λίγο οι Άγγλοι απογοητεύτηκαν και έμειναν πίσω. Μερικά λεπτά αργότερα τερμάτιζε η ελληνική λέμβος.
Το τέρμα της κούρσας ήταν η πλώρη του παλιού επιβατικού Western Iles που ήταν η έδρα του Κόμοντορ Στίβενσον. Με έκπληξη είδαν ζωγραφισμένο στην δεξιά του γέρικού πλοίου ένα κουνέλι με μπαρμπετες και ναυτικό πηλήκιο να παριστάνει τον γέρο Κόμοντορ Στίβενσον. Ήταν βλέπετε Χριστούγεννα και επιτρεπόταν στη Αγγλία κάθε τρέλα. Ακόμη και να σατιρίζεις τους ανωτέρους σου. Ανέβηκαν στο πλοίο οι νικητές μας και παρέλαβαν από τα χέρια του Στίβενσον το έπαθλο της νίκης το οποίο ήταν μια μεγάλη χριστουγεννιάτικη πουτίγκα. Η διαδρομή της επιστροφής στον Κριεζή έγινε με συνοδεία από όλες τις βάρκες που έλαβαν μέρος. Η νίκη γιορτάστηκε στο πλοίο, λόγω και Χριστουγέννων με άφθονο ποτό και πολύ καλό φαγητό.
Την επόμενη μέρα των Χριστουγέννων ο “Κριεζής” απέπλευσε για το Λίβερπουλ ώστε να ενταχθεί στη Διοίκηση των Δυτικών Προσγείων (Western Approches Command) και συγκεκριμένα στον στολίσκο συνοδείας νηοπομπών Β5 με διοικητή τον Commander Boyle που είχε έδρα το Αντιτορπιλικό HMS Vimy
Στις 29 Δεκεμβρίου το ελληνικό πλοίο ξεκίνησε για την πρώτη συνοδεία νηοπομπής, κάτι που θα έπαιζε ρόλο “τελικών εξετάσεων”. Συνόδευε μερικά εμπορικά πλοία μέχρι το βορειότερο σημείο της Σκωτίας το Loch Ewe. Εκεί γινόταν αλλαγή φρουράς και την συνοδεία των εμπορικών ανελάμβαναν τα πλοία της ανατολικής ακτής. Εκτός από την κακοκαιρία τα ρεύματα και τα ναρκοπέδια δεν υπήρξαν άλλες δυσκολίες και έτσι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς έφτασαν στο Loch Ewe παραδίδοντας σώα και ακέραια τη νηοπομπή.
Το Loch Ewe ήταν ένα έρημός όρμος όπου ήταν εγκατεστημένος ένας ναυτικός σταθμός διαβιβάσεων με προσωπικό 15 άνδρες και 150 κοπέλες. Φαντάζεστε την έκπληξη του πληρώματος όταν είδαν να φτάνει μια βενζινάκατος με πλήρωμα γυναίκες για να τους δώσει τις νέες διαταγές τους. Ο ιπποτισμός των αξιωματικών τους υποχρέωσε να καλέσουν το πλήρωμα των κοριτσιών να περάσει πάνω στο πλοίο για να πάρει ένα ζεστό ποτό. Δεν χρειάστηκαν πολλά παρακάλια και σε λίγο στο καρέ αξιωματικών του Κριεζή αντηχούσαν τα χαριτωμένα αυτά κορίτσια τoυ Women’s Royal Naval Service (WRNS) η “Ρενάκια” όπως τα αποκαλούσαν οι Έλληνες. Βέβαια από τη στιγμή που πάτησαν οι Αγγλιδούλες στο καράβι ο πατέρας μου ανέλαβε την διεύθυνση των “επιχειρήσεων” αλλά δυστυχώς ο χρόνος δεν ήταν επαρκής ώστε να επιτευχθεί η σύσφιξη των ελληναγγλικών σχέσεων. Έτσι, με λύπη έφυγαν τα κορίτσια και οι αξιωματικοί με λύπη τα είδαν να φεύγουν. Ήταν μια πολύ ωραία παραμονή Πρωτοχρονιάς.
Στις 1 Ιανουάριου 1944 επέστρεψαν στο Λιβερπουλ. Εκεί έμαθαν ότι σε μια βδομάδα θα ξανάφευγαν με μία νηοπομπή στον βόρειο ατλαντικό που θα την συνόδευαν στο Saint John στην Nέα Γη στον Καναδα. Στη διάρκεια της παραμονής του στο Λίβερπουλ συνειδητοποίησαν ότι Άγγλοι υφίσταντο στερήσεις σε τροφή αλλά και σε ρουχισμό. Δεν έβλεπες καλοντυμένο άνθρωπο. Με τα κουπόνια που έπαιρναν για ένα χρόνο οι Άγγλοι μπορούσαν να αγοράσουν λίγο ύφασμα. Δεν περίσσευε όμως τίποτε για ασπρόρουχα κάλτσες πουκάμισα. Οι γυναίκες δεν είχαν κάλτσες. Πολλές έβαφαν τα πόδια του στο στο χρώμα της καλτσας και ζωγράφιζαν μάλιστα στο πίσω μέρος μια γραμμή που παρίστανε την ράφι. Στα εστιατόρια μπορούσες να φας μόνο μια μερίδα φαγητό. Στο μπαρ υπήρχε μπόλικη μπύρα αλλά δεν μπορούσες να πιείς περισσότερο από ένα ουίσκι ή ένα τζιν.
Την παραμονή που θα απέπλεαν έγινε μια συγκέντρωση στο πλοίο του Commander Boyle, Διοικητού της συνοδείας. Έμαθαν ότι νηοπομπή που θα συνόδευαν θα αποτελείτο από 60 πλοία με οκτώ συνοδά. Αυτά ήταν τα αντιτορπιλικά HMS VIMY- HMS VOLONTEER- HMS HAVELOCK και οι κορβέτες HMS LAVENDER –KRIEZIS (ελληνική) -BUTTERCUP – ACONIT (γαλλική). Έτσι το γκρουπ Β5 δίκαια είχε το όνομα του διεθνούς στολίσκου. Στις 9 Ιανουαρίου τα συνοδά ξεκίνησαν για το LONDONDERRY της Βορείου Ιρλανδίας όπου θα γινόταν συγκέντρωση της νηοπομπής. Στον “Κριεζη” ανατέθηκε να φυλάει το δεξιό πλευρό της νηοπομπής, ακριβώς στο μέσον. Η νηοπομπή είχε ταχύτητα εννέα κόμβων ήταν δηλαδή μία από τις λεγόμενες ταχείες.
Ξεκίνησε η νηοπομπή και ο καιρός γινόταν oλοένα και χειρότερος και το μετεωρολογικό δελτίο προέβλεπε καταιγίδα από βορειοδυτική κατεύθυνση δηλαδή σχεδόν κόντρα στην πορεία τους. Την τρίτη μέρα είχε πλέον ξεσπάσει καταιγίδα και θύελλα. Η ζωή στο πλοίο ήταν αφόρητη. Σε κανέναν δεν ήταν ευχάριστο το κούνημα του καραβιού.
Με βάση τις τελευταίες πληροφορίες για τις κινήσεις των υποβρυχίων ο διοικητής της συνοδείας έστρεψε την νηοπομπή ακόμα βορειότερα. Έτσι μάλλον απομακρύνθηκαν από τις ακτές της Αμερικής, αλλά γλίτωσαν από τα υποβρύχια. Αλλά για καθετί που κερδίζεις πληρώνεις κάποιο αντάλλαγμα. Στην περίπτωση τους το αντάλλαγμα ήταν η ταλαιπωρία. Η θύελλα που σήκωνε γιγάντια κύματα είχε κάνει την νηοπομπή να μην είναι τίποτα άλλο από ένα μπουλούκι από πλοία που έπλεαν προς μία κατεύθυνση. Ούτε κουβέντα να γίνεται γιατί τήρηση θέσεων. Τα συνοδά πλοια προσπαθούσαν να διατηρούν απλώς την επαφή. Στα βόρεια αυτά πλάτη τον Ιανουάριο η ημέρα δεν διαρκούσε περισσότερα από 5-6 ώρες έτσι τον περισσότερο καιρό την επαφή με την νηοπομπή την διατηρούσαν χάρη στο ραντάρ.
Δυο εμπορικά πλοία είχαν πάθει βλάβη στις μηχανές και έμειναν ακυβέρνητα. Δεν έμαθαν τίποτα για την τύχη τους αλλά μάλλον θα βούλιαξαν αύτανδρα. Δύο πλοία LIBERTY κόπηκαν στη μέση και σε λίγο βούλιαξαν. Ούτε σκέψη μπορούσε να γίνει για την διάσωση των πληρωμάτων. Θα ήταν μάταιο, αφού σε εκείνα τα παγωμένα νερά κανείς δεν μπορούσε να αντέξει το κρύο περισσότερο από 3 λεπτά. Τα πλοία είχαν αρχίσει να φορτώνονται με πάγο. Κάθε κύμα που έσκαγε πάνω στον “Κριεζη” άφηνε ένα λεπτό στρώμα νερού που πάγωνε αμέσως. Το πλοίο είχε πιάσει πάγους και με τσεκούρια και ατμό προσπαθούσαν να τους απελευθερώσουν
Το ταξίδι κανονικά διαρκούσε περίπου 10 μέρες αλλά με τη χειρότερη κακοκαιρία των 20 τελευταίων ετών που συνάντησαν το ταξίδι κράτησε 19 ημέρες. Το Saint John’s ήταν σκεπασμένο με χιόνια και πάγους. Το αστείο ήταν που όταν βγήκαν στον προβλήτα για να αισθανθούν ότι πατούν πάλι στεριά το πρώτο πράγμα που συνάντησαν ήταν ένας μικρούλης ροδοκόκκινος τύπος τυλιγμένος σε γούνες που πουλούσε παγωτά.
Ο πατέρας μου αφού τακτοποίησε όλα τα ζητήματα της μηχανής ανέλαβε, ως συνήθως, την διοίκηση των “ναυτικών επιχειρήσεων” στην ξηρά. Είχε κανονίσει για τους αξιωματικούς του πλοίου ένα αυτοκίνητο με οδηγό που τους μετέφερε σε ένα κατάστημα να αγοράσουν ποτά και ρουχισμό καθώς και γυναικείες κάλτσες ως δώρα για όταν θα επέστρεφαν στην Αγγλία. Στην συνέχεια πήγαν σε ένα εστιατόριο μπαρ όπου δείπνησαν πολύ καλά και τέλος είχε κλείσει δωμάτια σε μια πανσιόν για να κοιμηθούν σε κανονικό κρεβάτι και να πλυθούν. Το πρωί μετά από ένα πλούσιο μπρέκφαστ επέστρεψαν στο πλοίο, όπου του είχε έρθει διαταγή να πάνε για εκπαίδευση στον ανθυποβρυχιακό πόλεμο. Κανονικά έπρεπε να μείνουν στο λιμάνι μία βδομάδα, αλλά η καταιγίδα τους είχε καθυστερήσει κι έφερε αναστάτωση στο πρόγραμμά το νηοπομπών με αποτέλεσμα να μείνουν μόνο τρεις μέρες στο St John’s.
Έτσι πήραν το δρόμο της επιστροφής. Ήταν εντυπωσιακή η νηοπομπή που τώρα συνόδευαν. 100 βαρυφορτωμένα πλοία και ανάμεσα σε αυτά αρκετά πετρελαιοφόρα που στο κατάστρωμα τους μετέφεραν ολόκληρο αεροπλάνα. Το δρομολόγιο αυτή τη φορά ήταν Νότιο. Ενώ ταξιδεύοντας προς την νέα γη έφτασαν σε βόρειο πλάτος 60 μοιρών στην επιστροφή πέρασαν κοντά από τις Αζόρες σε πλάτος 45 μοιρών. Ο καιρός ήταν σχετικά καλός και η έγκαιρη προειδοποίηση που είχαν για τις κινήσεις των γερμανικών υποβρυχίων επέτρεψε να αποφύγουν μεγάλες αλλαγές της πορείας. Μετά από μερικές μέρες έφτασαν στο LONDONDERRY και παρέδωσαν τη νηοπομπή στα πλοία της τοπικής συνοδείας. Η Ιρλανδική θάλασσα τους φάνηκε σαν λίμνη.
Όταν έφτασαν στο Λίβερπουλ πληροφορήθηκαν ότι θα έμεναν οκτώ ολόκληρες ημέρες στο λιμάνι. Εκεί πήρε μετάθεση για το CHATHAM ο Κoτσιανας (όπως είχε ζητήσει ο Κυβερνήτης, διότι ο Κοτσιανάς ανέπτυσσε πολιτική δράση στο πλοίο) και ήρθε στη θέση του ο ανθυποπλοίαρχος Γ. Παυλάκης . Επίσης ο Σταύρος Νιάρχος πήρε μετάθεση για το αντιτορπιλικό Σαλαμίς και στη θέση του ήρθε ο Ανθυποπλοίαρχος Ι. Λαγωνίκας.
Έτσι τέλειωσε η πρώτη νηοπομπή του Κριεζή. Το πλοίο έλαβε μέρος σε πολλές νηοπομπές με μεγάλη επιτυχία καθώς και στην απόβαση της Νορμανδίας. Ήταν ένα πλοίο που έκανε υπερήφανο το Βασιλικό Ναυτικό της Ελλάδας.
