Γράφει ο Ιωάννης Θ. Φακής
Ο ποιητής Σπυρίδων Ματσούκας, ίσως ο μόνος άνθρωπος αυτού του είδους, που κάποτε συνάντησε η Ιστορία, δεν ήταν τόσο γνωστός, όσο άλλοι λογοτέχνες της εποχής του, αλλά η προσφορά του στην Ελλάδα και κυρίως στον Στρατό και στο Ναυτικό, υπήρξε σημαντικότατη και καθοριστική στην νικηφόρα έκβαση των Βαλκανικών πολέμων. Ζούσε μ’ ένα όνειρο, όπως γράφει ο ίδιος:
Έχω όνειρο μεγάλο, γη και ουρανό !
Την Ελλάδα μου να ψάξω, να την δω τρανή.
Πλειό τρανή ακόμη και από την παλιά.
Με χρυσή κορώνα την Αγιά Σοφιά.
Γεννήθηκε στην Υπάτη, της Φθιώτιδας το 1873 και ακολούθησε Νομικές σπουδές στην Νομικής Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1896, με την έκρηξη της Κρητικής Επανάστασης , φεύγει εθελοντής για την Επαναστατημένη Κρήτη. Χαρακτηριστικά ήταν τα λόγια του Μαλακάση, για τον ακούραστο αγωνιστή ποιητή:
«Ο Ματσούκας βρέθηκε από τους πρώτους στην Κρήτη και πολέμησε με ανδρεία με τους υπόλοιπους εξεγερμένους. Στις μάχες τραγουδούσε θούρια και άσματα, άνοιγε πρώτος το «χορό» των τουφεκισμών και πήγαινε τελευταίος να ξεκουραστεί μετά από κάθε μάχη…»…
Επιστρέφει το 1897 στην ελεύθερη Ελλάδα και παίρνει μέρος στον άτυχο Ελληνοτουρκικό πόλεμο, στον οποίο η απροετοίμαστη Ελλάδα, ηττήθηκε και κλήθηκε να πληρώσει αποζημιώσεις ,καθώς και να παραχωρήσει μικρό κομμάτι της Θεσσαλίας, στην Τουρκία.Το γεγονός αυτό , τον πληγώνει βαθύτατα. Όταν έλαβε το πτυχίο της Νομικής, άνοιξε δικηγορικό γραφείο, αλλά η Θέμιδα δεν ασκούσε επάνω του καμία γοητεία. Το 1899 κυκλοφόρησε την πρώτη του ποιητική συλλογή «γλυκοχαράματα», την οποία αφιέρωσε, στον Αθανάσιο Διάκο.
ΟΙ ΠΕΡΙΟΔΕΙΕΣ ΤΟΥ ΣΕ ΑΙΓΥΠΤΟ – ΚΡΗΤΗ – ΗΠΑ
Ο Ματσούκας έκανε περιοδείες ανά τον κόσμο, αλλά και εντός των συνόρων, κάνοντας εράνους για να ενισχύσει τον Ελληνικό Στρατό και το Πολεμικό μας Ναυτικό.
To 1901 ο Ματσούκας πήγε στην Κρήτη, για να κάνει έρανο με σκοπό την ενίσχυση του Ναυτικού. Από τις διαλέξεις του, στα Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο και τις άλλες πόλεις της Κρήτης συγκεντρώθηκαν 5.000 χρυσές δραχμές, οι οποίες δόθηκαν στο Υπουργείο Ναυτικών της Ελλάδας.
Στα 1902 φτάνει πάλι στην Κρήτη και διενεργεί έρανο υπέρ του Στόλου. Συνεχίζει τις εθνικές του περιοδείες, σε Αίγυπτο και Κύπρο. Στην Αίγυπτο , όπου ανθούσε η Ελληνική κοινότητα, κατάφερε να μαζέψει 3.000 φράγκα, τα οποία εστάλησαν στο Ταμείο του Εθνικού Στόλου. Αμέσως μετά την Αίγυπτο, ο Σπύρος Ματσούκας έβαλε πλώρη για την Κύπρο αυτή τη φορά, όπου οι περιοδείες του κράτησαν δύο χρόνια 1904 – 1906 ,περιοδεύοντας σε 492 χωριά και από όποιο χωριό περνούσε ,οι καμπάνες ηχούσαν χαρμόσυνα. Στα δύο χρόνια που βρέθηκε στην Κύπρο κατάφερε να συγκεντρώσει 5.000 χρυσές λίρες. Από τις περιοδείες του, μέχρι εκείνη την περίοδο, ο Ματσούκας έκανε δωρεές ύψους 200.000 φράγκων και 5.000 λιρών Αγγλίας….
Με τις 5.000 αγγλικές λίρες που συγκέντρωσε μόνο στην Κύπρο υπέρ του Στόλου, η Ελληνική Κυβέρνηση , μπόρεσε να προβεί στην παραγγελία του αντιτορπιλικού «ΚΕΡΑΥΝΟΣ».
Σε κάθε πόλη και σε κάθε χώρα που πήγαινε ο ποιητής, η υποδοχή ήταν θερμότατη, ενώ πάντα φώναζε το σύνθημα:
“Αδελφοί, αδελφοί μη λησμονάτε τον Στόλο”!
“Καράβια μόνο, αδέλφια μου,
βλέπουν παντού τα μάτια
κι άρμενα μες τα πέλαγα
και ξάρτια και κατάρτια
και δόξα στην Ελληνική
Σημαία, απλωμένη
και μέρες αλησμόνητες
και μέρες τιμημένες”.
Μετά την επιστροφή του από την Κύπρο, όπως αναφέρει ο ίδιος, τον ρώτησε κάποιος υπουργός :
– Έλα, πες μας, Ματσούκα, γλήγορα – γλήγορα, τι έφτιαξες, τι έδωσες ;
– Δε χάλασα και δεν πήρα του αποκρίθηκε, γιατί ξέρεις σ’ αυτόνε τον τόπο, όλοι κοιτάζουν να χαλάσουν κι όλοι κοιτάζουν ν’ αρπάξουν τίποτε. Και σαν βρεθεί ένας άνθρωπος που ούτε χάλασε, ούτε πήρε τίποτις, θαρρώ πως ο άνθρωπος αυτός, από φτωχός έφτιαξε κάτι μεγάλο και έδωσε κάτι ακριβό στην πατρίδα του.
Το ταξίδι του στις ΗΠΑ
Τον Ιούνιο του 1909 ύστερα από πρόσκληση των ομογενών αναχωρεί για την Νέα Υόρκη. Σκοπός του ταξιδιού του, η συγκέντρωση χρημάτων για την αγορά πολεμικού πλοίου, το οποίο θα ονομαζόταν «ΝΕΑ ΓΕΝΕΑ». Από την Αμερική ο Σπ. Ματσούκας στέλνει τεράστια ποσά στην Ελληνική Κυβέρνηση. Το 1910 ο τότε υπουργός των Στρατιωτικών Ν. Ζορμπάς , του έστειλε τηλεγράφημα για να του αναγγείλει ,πως με το προϊόν των εράνων, η Κυβέρνηση παρήγγειλε το Α/Τ «ΝΕΑ ΓΕΝΕΑ», και μια πλήρη πυροβολαρχία, την πυροβολαρχία «ΝΕΑ ΓΕΝΕΑ», που κόστισε 224.000 φράγκα.
Ποιός θ’ αρνηθεί τον οβολόν για τα φτερά της Νίκης :
Δόξα παλιά στον τόπο σου ξαναγερνάς κι ανήκεις
Κατά την διάρκεια της, παραμονής του στην Αμερικανική μεγαλούπολη, οι εφημερίδες δημοσίευαν ποιήματα του, με τη φήμη του να εξαπλώνεται ραγδαία. Ο Ματσούκας από τους εράνους στις ΗΠΑ, κατάφερε να μαζέψει ένα τεράστιο ποσόν, με το οποίο αγοράστηκε το αντιτορπιλικό «Νέα Γενεά». Ο πρωθυπουργός, υπουργοί και άλλοι αξιωματούχοι του κράτους, έστελναν ευχαριστήρια τηλεγραφήματα στον ποιητή, ενώ ο ελληνικός Τύπος μιλούσε διθυραμβικά για τον ίδιο και το μεγάλο του έργο….
Δύο χρόνια έμεινε ο Σπ. Ματσούκας στην Αμερική και για τις υπηρεσίες του η πατρίδα τον τίμησε με τον χρυσό Σταυρό του Σωτήρος.
Τα Α/Τ “Κεραυνός” και “Νέα Γενεά”
Τα Α/Τ «Κεραυνός» και «Νέα Γενεά», είναι όμοια και ναυπηγήθηκαν στα ναυπηγεία «VULCAN» της Γερμανίας κατά την περίοδο 1911/1912. Από τα ναυπηγεία απέπλευσαν με την Ελληνική σημαία αλλά με Γερμανικά πληρώματα του Εμπορικού Ναυτικού. Τα Ελληνικά πληρώματα επιβιβάστηκαν στην Ολλανδία. Εντάχθηκαν στο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό στις 10 Οκτωβρίου 1912 με πρώτους Κυβερνήτες, τον Πλωτάρχη Γέροντα στο Α/Τ Κεραυνός και τον Πλωτάρχη Καλαμίδα στο Α/Τ Νέα Γενεά.
Είχαν εκτόπισμα 680 τόνους, μήκος 71 μέτρα, πλάτος 4,4 μέτρα, βύθισμα 2,3 μέτρα και ταχύτητα 32 κόμβους.
Έφεραν για οπλισμό 4 πυροβόλα KRUPP 88 χιλιοστών και 2 Τ/Σ των 45 εκατοστών.
Συμμετείχαν στους Βαλκανικούς Πολέμους από τις 8 Νοεμβρίου 1912, όταν ενώθηκαν με τη δύναμη του Στόλου στη Μυτιλήνη, που επιχειρούσαν για την απελευθέρωσή της
Το Ελληνικό Ναυτικό συντηρούσε αυτά τα σκάφη με μεγάλες και σοβαρές δυσκολίες. Ήταν από τα πρώτα πλοία με ατμοστρόβιλους. Παροπλίσθηκαν μετά το τέλος του Ά Παγκοσμίου πολέμου. Τα πυροβόλα τους χρησιμοποιήθηκαν για τον εκσυγχρονισμό των τορπιλοβόλων τύπου «Σφενδόνη ΙΙ».
ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ
Με την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων τo 1912, ο Σπύρος Ματσούκας, ζήτησε να γίνει εθελοντής σαλπιγκτής. Έμπαινε μαζί με τα στρατεύματα στα χωριά και τις πόλεις που απελευθερώνονταν, απαγγέλλοντας ποιήματα και τραγουδώντας. Επίσης, πριν από κάθε μεγάλη μάχη ο ποιητής τραγουδούσε θούρια στους στρατιώτες για να τους εμψυχώνει. Τιμητικά οι διοικητές των μονάδων, κάποιες φορές διέτασαν τους φαντάρους να πυροβολήσουν στον αέρα φωνάζοντας το όνομα του Ματσούκα , ως ένδειξη τιμής και ευγνωμοσύνης.
Στο Μπιζάνι, ξανασυναντάμε τον πανταχού παρόντα Σπύρο Ματσούκα, τον «ποιητή του έθνους». Γράφει ο Χάτσινσον ( Ανχης του Αμερικανικού Στρατού – Εθελοντής ) : «Ένα απόγευμα ήρθαν να μας επισκεφτούν ο κ. Ματσούκας και ο βουλευτής κ. Θεοδωρόπουλος, μαζί με τον υπολοχαγό και πιλότο του στρατού Καμπέρο. Ο Καμπέρος ετοιμαζόταν να πετάξει πάνω από τα οχυρά στο Μπιζάνι […] Μόλις οι στρατιώτες είδαν και αναγνώρισαν τον κ. Ματσούκα, του ζήτησαν να τους μιλήσει. Και επί τόπου, σε εκείνη τη λοφοπλαγιά, με τις τουρκικές οβίδες να πετάνε πάνω από τα κεφάλια τους, ο ποιητής της Ελλάδας στάθηκε σε ένα βράχο και έβγαλε ένα πατριωτικό λόγο κάτω από τις ζητωκραυγές τους.
« Επέσανε τα Γιάννενα, επέσανε τα Κάστρα.
Τα πήραν τα ευζωνάκια μας με τα σπαθιά στα χέρια »….
Μετά το τέλος των πολέμων, συνεχίζει τους εράνους του υπέρ της Πατρίδας, αλλά αυτή τη φορά για έργα ειρήνης. Οραματιζόμενος τη συνέχεια του Ερυθρού Σταυρού, γίνεται ο ιδρυτής της οργανώσεως «Λευκός Σταυρός», την οποία κατάφερε να θέσει κάτω από την υψηλή Προστασία της Βασιλομήτορος Όλγας. Όπως ο ίδιος έλεγε, ο Λευκός Σταυρός «θα συμπλήρωνε τα κενά που είχε αφήσει ο πόλεμος», ενώ προικοδότησε και αποκατέστησε 16.000 ορφανά κορίτσια. Με τους εράνους του συγκεντρώθηκαν τεράστια ποσά για τις οικογένειες των πεσόντων. Οργάνωνε μνημόσυνα με δικά του έξοδα για τους νεκρούς της Μικρασιατικής καταστροφής, ενώ συχνά οι τοπικές αρχές τον τιμούσαν με κάθε ευκαιρία για το τεράστιο έργο του. Οι «πληγές» του μεγάλου ποιητή από τη Μικρασιατική καταστροφή δεν επουλώθηκαν ποτέ. Είχε εισαχθεί αρκετές φορές σε νοσοκομεία λόγω καρδιακών προβλημάτων, ωστόσο συνέχιζε τις περιοδείες σε όλη την επικράτεια.
Το τεράστιο κοινωνικό του έργο τελείωσε με τον θάνατόν του. Ο Σπύρος Ματσούκας άφησε την τελευταία του πνοή ,τον Νοέμβριο του 1928 ,μετά από ανακοπή καρδιάς, όταν επέστρεφε από επίσκεψη στην Κηφισιά. Στην κηδεία του ,τον «συνόδευσε» πλήθος κόσμου, τιμώντας έναν μεγάλο ποιητή και έναν μεγάλο άνθρωπο. Ο Σπύρος Ματσούκας δεν διεκδίκησε ποτέ δάφνες και τιμές και δεν είχε επωφεληθεί ο ίδιος οικονομικά από τα τεράστια ποσά που είχε συγκεντρώσει για την Χώρα του.
Στην κηδεία του δάκρυσε όλη η χώρα… Τον επικήδειο εκφώνησε ο Κωστής Παλαμάς. Ο «ζητιάνος της Πατρίδος» όπως τον αποκάλεσαν, είχε φύγει για το τελευταίο του ταξίδι… Αφησε κι έναν ασημένιο σταυρό, προσφορά των μαθητών της Κύπρου κατά τις περιοδείες του στο νησί…
