Καπνοφράγματα και άμυνα λιμένων κατά τη δεκαετία του 1930

Γράφει ο Κωνσταντίνος Κυρίμης (kkirimis@otenet.gr).

Εισαγωγή.

Ένα πλήρες σχέδιο παθητικής αεράμυνας, περιλαμβάνει μια δέσμη μέσων και τακτικών, όπως καταφύγια, αραίωση πληθυσμού, κ.α. Μεταξύ αυτών, είναι και η απόκρυψη. Ένα διαδεδομένο μέσο απόκρυψης είναι και αυτή που γίνεται μέσω παραπετάσματος καπνού. Στην περιοχή του Πειραιά, καθ’όλη τη δεκαετία του 1930, διενεργήθηκαν αρκετά πειράματα και ασκήσεις, στις οποίες επιχειρήθηκε η ευρείας έκτασης απόκρυψη του λιμένος και των πέριξ ζωτικών εγκαταστάσεων, με πυκνά παραπετάσματα καπνού. Ο Πειραιάς, πέραν του λιμανιού και της βιομηχανικής ζώνης, φιλοξενούσε και το μεγαλύτερο μέλος του στόλου του Πολεμικού Ναυτικού, συνεπώς η προστασία του είχε βαρύνουσα σημασία. Την ίδια περίοδο, ο καπνός ως μέσο προστασίας χρησιμοποιήθηκε και από πλοία του ΠΝ και σε ασκήσεις στον Αργοσαρωνικό.

Φαληρική ακτή 1931-32.

Οι πρώτη απόπειρα χρήσης καπνού ως αμυντικό μέσο στον Πειραιά, έγινε το 1931. Στόχος του εγχειρήματος ήταν η απόκρυψη της Πειραϊκής χερσονήσου, ώστε να καταστεί δυσχερής η σκόπευση ζωτικών εγκαταστάσεων από τυχόν εχθρικά πλοία που θα είχαν προσεγγίσει τον Αργοσαρωνικό. Ο ραντισμός της καπνογόνου ουσίας θα γινόταν από ένα υδροπλάνο/τορπιλοπλάνο T3-Velos¹

Το εγχείρημα απαιτούσε ενδελεχή σχεδιασμό, όπως επιλογή του κατάλληλου δρομολογίου και της κατάλληλης καπνογόνου ουσίας και προετοιμασία αυτής ώστε να καλύψει τον ζητούμενο χώρο, για τον απαιτούμενο χρόνο και με συγκεκριμένη πυκνότητα. Αυτό το καθήκον ανατέθηκε στην Πολεμική Χημική Υπηρεσία.

Διαβάστε επίσης: Η Ιστορία της Ελληνικής Ναυτικής Αεροπορίας

Στις 13 Ιουνίου του 1931, στις 8 το πρωί, το υδροπλάνο με κωδικό Τ.12 ετοιμαζόταν να αποθαλασσωθεί. Ο σφοδρός θαλάσσιος δυτικός άνεμος που φυσούσε, λίγο έλειψε να ακυρώσει την αποστολή. Τελικώς, το υδροπλάνο απογειώθηκε με μισάωρη καθυστέρηση από την περιοχή της Καστέλλας, όπου λόγω του ομώνυμου λόφου, λειτουργούσε ως υπήνεμο, σταματώντας την ορμή των ρευμάτων αέρος.

Πράγματι, μέσα σε ελάχιστα λεπτά, κατόπιν μιας σειράς κυκλικών διελεύσεων, ένα πυκνό στρώμα καπνού κάλυψε την περιοχή², καθιστώντας την αόρατη σε τυχόν εχθρικά πλοία που θα είχαν προσεγγίσει σε ακτίνα βολής.

Ασφαλώς, η τεχνική αυτή ήταν αποτελεσματική και έναντι αεροπορικών προσβολών. Ο συνταγματάρχης Δ.Βακάς, ανέφερε σχετικά με την άσκηση : «Και μόνο το γεγονός ότι καπνίζεται και αποκρύπτεται έκταση πολλαπλάσια του στόχου, καθιστά περισσότερο αβέβαια την εκτίμηση του στόχου εξ αεροπλάνου».

Τελικώς, η συγκεκριμένη άσκηση θεωρήθηκε επιτυχής και επιβεβαίωσε (“proof of concept”) την αποτελεσματική χρήση καπνού ως μέσο παθητικής άμυνας ζωτικών εγκαταστάσεων. Με τον κατάλληλο ραντισμό, μπορούσε να γίνει απόκρυψη στόχων, που ποίκιλαν σε μέγεθος: από ένα εργοστάσιο, μέχρι έναν ολόκληρο ναύσταθμο.

Παρόμοιες ασκήσεις έλαβαν χώρα το ίδιο έτος και σε άλλες εγκαταστάσεις, όπως στην αεροπορική βάση Παλαιού Φαλήρου. Οι δοκιμαστικές ασκήσεις συνεχίστηκαν και το επόμενο έτος. Συγκεκριμένα, στις 26 Απριλίου 1932, το τορπιλοπλάνο Τ.19 προέβη επιτυχώς στην απόκρυψη του Φαληρικού όρμου με «καπνόφραγμα», έναντι υποτιθέμενης προσβολής της περιοχής από εχθρικό στόλο. “Οι κόλποι μας και οι λιμένες θα δύνανται ευκόλως να προστατευθώσι από θαλασσίας προσβολάς” σημείωνε με αισιοδοξία ένας παρατηρητής της άσκησης.

Διαβάστε επίσης: Το πλωτό μουσείο "Hellas Liberty"

Αργοσαρωνικός 1931.

Οι επιτελείς του ΠΝ είχαν επισημάνει ότι το παραπέτασμα καπνού μπορούσε να χρησιμοποιηθεί αμυντικά και στους ελιγμούς του Στόλου. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ελλείψει αεροσκαφών, θα χρησιμοποιούνταν καπνοπαραγωγές συσκευές επί μονάδων επιφανείας.

Η θεωρία μετεβλήθη σε πράξη στις 17 Φεβρουαρίου 1931, σε ευρείας κλίμακας άσκηση του στόλου στον Αργοσαρωνικό. Σύμφωνα με το σενάριο της άσκησης, το αντιτορπιλικό (ΑΤ) «Ιέραξ», θα ηγείτο στολίσκου 6 συνολικά ΑΤ, με στόχο την προσβολή εχθρικού θωρηκτού (για τις ανάγκες της άσκησης, ο ρόλος του «εχθρού» ανατέθηκε στο θωρηκτό «Αβέρωφ».). Μετά την (εικονική) προσβολή του στόχου με τορπίλες, ο στολίσκος απομακρύνθηκε, καλυπτόμενος από ένα πυκνό νέφος καπνού, που παραγόταν από ειδική συσκευή που είχε εγκατασταθεί στο ΑΤ «Ιέραξ».

Λιμένας Πειραιώς 1939.

Η χρήση εξειδικευμένων αεροσκαφών για τη δημιουργία «καπνοφραγμάτων», αν και αποτελεσματικότατη, υπόκειτο σε περιορισμούς. Π.χ. τη διαθεσιμότητα των αεροσκαφών, την εγγύτητά τους ως προς την περιοχή ενδιαφέροντος και κυρίως τις καιρικές συνθήκες. Παράλληλα, η νυχτερινή πτήση αεροσκαφών (ειδικά σε ένα περιβάλλον κορεσμένο από χημικά νέφη) ήταν ένα μάλλον αυτοκτονικό εγχείρημα.

Έτσι, ως εναλλακτικό σχέδιο, αποφασίστηκε η μαζική χρήση πλοίων (εμπορικών ή άλλων), χωρίς μάλιστα αυτά να διαθέτουν κάποια ειδική συσκευή. Η ύπαρξη σημαντικού πλήθους πλοίων σε ένα λιμάνι όπως οι Πειραιάς, καθιστούσαν αυτή την προσέγγιση πολύ αποτελεσματική. Αυτό το σενάριο δοκιμάστηκε στην πράξη, στη μεγάλη άσκηση παθητικής αεράμυνας που έγινε στην Αττική στις 19 Ιουνίου 1939. Η άσκηση, μάλιστα, ήταν νυχτερινή, προκειμένου να επιτευχθεί ο μέγιστος βαθμός δυσκολίας και ρεαλισμού.

Την ημέρα εκείνη, στις 20:45’ οι σειρήνες της αεράμυνας ήχησαν γύρω από το λιμάνι του Πειραιά. Αμέσως, όλα τα ελλιμενισμένα πλοία (ασχέτως μεγέθους ή χρήσης) λειτούργησαν συντονισμένα τα φουγάρα τους, με αποτέλεσμα ένα πυκνό στρώμα καπνού να σκεπάσει την περιοχή. Αυτή η πρακτική, λειτούργησε επιτυχώς και συνδυαστικά με την επιβεβλημένη συσκότιση, κατέστησε τις πολιτικές, βιομηχανικές και στρατιωτικές εγκαταστάσεις της περιοχής, αόρατες στον εχθρό.

Διαβάστε επίσης: Ιχνηλατώντας τη διαδρομή της Πυροβολαρχίας 305mm στο Βόρειο Οχυρό Αίγινας (τότε και τώρα).

Επίλογος.

Κατά την εμπλοκή της χώρας μας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρά τις ασκήσεις που είχαν προηγηθεί επί σχεδόν μία δεκαετία, δεν υπάρχουν καταγεγραμμένες περιπτώσεις μαζικής χρήσης καπνοφραγμάτων ως μέσο άμυνας της περιοχής του Πειραιά. Μια απόδειξη του ότι οι φρενήρεις εξελίξεις στον αεροπορικό πόλεμο, περιόριζαν τις δυνατότητες των αμυνόμενων, καθιστώντας αρκετές από τις τότε ισχύουσες πρακτικές, απαρχαιωμένες.

Πηγές :