Γράφει ο Γεράσιμος Λειβαδάς
Η πρώτη επίσημη εορταστική εκδήλωση με θέμα το Πολεμικό Ναυτικό πραγματοποιήθηκε την 18η Νοεμβρίου του 1913 μετά από την έμπνευση του Υπουργού των Ναυτικών Κωνσταντίνου Δεμερτζή στην Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου. Ήταν ένα πρωτοφανές και αφάνταστο θέαμα που πραγματοποιήθηκε στους όρμους του Κερατσινίου και του Φαλήρου όπου ήταν αγκυροβολημένοι, πέραν των ελληνικών πολεμικών σκαφών, πλοία του αγγλικού και του γαλλικού στόλου.
Οι εκδηλώσεις ξεκίνησαν με μεγαλοπρεπή δεξίωση επί του θωρηκτού “Αβέρωφ”, υπό την διοίκηση του Σοφοκλή Δούσμανη, που ήταν αγκυροβολημένος στον προλιμένα του Πειραιά. Το πλοίο είχε σημαιοστολιστεί αλλά και μετατραπεί σε τεράστιο κήπο από μυρσίνες, δάφνες και φοινικοειδή για να δεξιωθεί τους πάνω από 500 καλεσμένους. Παρόντες ήταν ο Πρωθυπουργός Βενιζέλος, υπουργοί και βουλευτές, καθηγητές του Πανεπιστημίου, αξιωματικοί των ξένων δυνάμεων, μεταξύ των οποίων ο Γάλλος ναύαρχος Augustin Boué de Lapeyrère και ο Βρετανός ναύαρχος Sir Archibald Berkeley Milne, ξένοι πρεσβευτές από την Αγγλία, την Γαλλία, την Ιταλία, της Σερβίας και την Ολλανδία. Παρών ήταν και ο Βρετανός ναύαρχος Mark Edward Frederic Kerr, που είχε τοποθετηθεί τότε ως αρχηγός του Ελληνικού Στόλου. Ο βασιλεύς Κωνσταντίνος, ο διάδοχος πρίγκιπας Γεώργιος Β’, ο πρίγκηπας Αλέξανδρος με την συνοδεία τους, ανέβηκαν την κλίμακα του “Αβέρωφ” με ομοβροντία των σκαφών του Πειραιά.
Εν συνεχεία, το “Αβέρωφ” απέπλευσε και κατευθύνθηκε διά μέσου των παρατεταγμένων σημαιοστόλιστων Βρετανικών σκαφών που κανονιοβολούσαν τιμητικά χαιρετίζοντας την δόξα του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού. Ο “Αβέρωφ”, ακολουθούμενο από το τορπιλοβόλο “Νικόπολις”, πρώην Τουρκικό “Antalya”, λεία του πολέμου 12-13, κατευθύνθηκε προς τα στενά της Σαλαμίνος, εκεί όπου χιλιάδες χρόνια πριν, οι Έλληνες δημιούργησαν την πρώτη αιώνια δόξα της ναυτικής Ελλάδος και δίδαξαν τους άξιους απογόνους τους να είναι πάντοτε νικητές κατά την θάλασσα.
Ο “Αβέρωφ” συνέχισε την πορεία του και κατευθύνθηκε στο Φάληρο όπου ήταν παρατεταγμένα το Ιταλικό πολεμικό θωρηκτό “Ammiraglio di Saint Bon” που είχε πετύχει νίκες κατά του Τουρκικού στόλου στο Αιγαίο κατά τον Ιταλο-τουρκικό πόλεμο του 1911-2, και τα Γαλλικά πολεμικά. Ακολούθησε δεξίωση με πλούσια εδέσματα υπό τους ήχους της μπάντας του ναυτικού και η εκδήλωση τελείωσε με την επιβίβαση των επισήμων από το “Αβέρωφ” σε ατμακάτους που τους αποβίβασαν στην εξέδρες του Φαλήρου. Σωρεία βενζινακάτων και λέμβων περιτριγύριζαν τα παρατεταγμένα σκάφη στην πρώτη επίδειξη του Πολεμικού Ναυτικού1Εφημερίδες Εμπρός, Σφαίρα, Σκριπ και Χρονογράφος, 19 Νοεμβρίου 1913. Λαμπρή δεξίωση παρατέθηκε επίσης στις 19 Νοεμβρίου και στο ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας από τον Υπουργό των Ναυτικών Κωνσταντίνο Δεμερτζή2Εφημερίδα Καιροί, 20 Νοεμβρίου 1913.
Άλλη εορταστική εκδήλωση δεν ακολούθησε λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά την τραγική Μικρασιατική καταστροφή του 1922, οι Ελληνικές Κυβερνήσεις με βραχύβια διάρκεια διαδέχονταν η μία την άλλη μέσα σε κλίμα ταραχωδών εξελίξεων, πολιτικής αστάθειας, επαναστάσεων, αποχών, πολλών εκλογικών αναμετρήσεων και γενικά έντονων κοινωνικών αναταραχών. Κύριος μοχλός της κατάστασης ήταν οι στρατιωτικοί που με το κύρος τους και την δύναμη που είχαν αποκτήσει είχαν μετατραπεί σε ρυθμιστές της πολιτικής κατάστασης. Μέχρι το 1930, 20 κυβερνήσεις διαδέχθηκαν η μία την άλλη ακολουθώντας το πνεύμα του δικομματισμού όπου το κόμμα των Φιλελευθέρων ή τα κόμματα που αποσπάστηκαν από αυτό, αντιμετώπιζαν όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης που ήταν φιλο-βασιλικού προσανατολισμού.
Την περίοδο των αρχών της δεκαετίας του ’30 η πολιτική κατάσταση της χώρας ήταν απολύτως ρευστή και οι κυβερνήσεις άλλαζαν χέρια με ρυθμούς κωπηλασίας. Από το 1932, οπότε παραιτήθηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπό το βάρος της πτώχευσης λόγω της διόγκωσης του εξωτερικού χρέους, 6 κυβερνήσεις ακολούθησαν μέχρι τον Μάρτιο του 1933 οπότε ανέλαβε πρωθυπουργός ο Παναγής Τσαλδάρης του Λαϊκού Κόμματος. Το Λαϊκό Κόμμα ήταν η συνέχεια του κόμματος των Εθνικοφρόνων και αποτελούταν από στοιχεία βασιλικά, αντιβενιζελικά και κυρίως αντικομουνιστικά και επανέφερε έντονα το διχαστικό κλίμα της προηγούμενης δεκαετίας. Η δε υπογραφή του Ελληνοτουρκικού Συμφώνου του 1930 από τον Βενιζέλο, έστρεψε πολλές από τις προσφυγικές οργανώσεις να προσχωρήσουν, έστω και προσωρινά στο αντίπαλο στρατόπεδο.
Επιπλέον, η χρηματιστηριακή και τραπεζική κρίση της Αμερικής του ‘29 που εμφανίστηκε στην Ελλάδα μετά το 1930 δημιούργησε την αγροτική κρίσι, με αποτέλεσμα την αστυφιλία και την αύξηση της ανεργίας. Σε συνδυασμό με το συνεχιζόμενο προσφυγικό ζήτημα δημιούργησε ασφυκτικές συνθήκες κοινωνικής πόλωσης.
Στην προσπάθειά του να πλησιάσει τις λαϊκές μάζες και ιδιαίτερα τους πρόσφυγες, η κυβέρνηση του Τσαλδάρη έλαβε μέτρα για την ανακούφιση τους.
Επιδόθηκε σε κινήσεις με σκοπό να αναπτερώσει τον εθνικό φρόνιμα των Ελλήνων, με σειρά εκδηλώσεων που σκοπό είχαν να στρέψουν τις μάζες στα ιδανικά της φυλής και την λαμπρή της ιστορία, σε μία προσπάθεια να απέχει ο λαός από την ενεργή συμμετοχή στην πολιτική ζωή και να διασκεδάσει την φτώχια και την ανέχεια.
Τον Φεβουάριο του 1932 υπεγράφη η σύμβαση μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της Εθνικής Ατμοπλοΐας της Ελλάδος της οικογενείας των Εμπειρίκων, για την κανονική εκτέλεση γραμμής Ελληνικών λιμένων και της Βορείου Αμερικής. Σκοπός της κυβέρνησης ήταν κυρίως λόγοι εθνικοί αφού η εθνική μας σημαία θα κυμάτιζε σε Αμερικανικούς λιμένες όπου οι εκεί ευρισκόμενοι Έλληνες μετανάστες θα ένοιωθαν έντονα τον συνεκτικό δεσμό με την μητέρα πατρίδα, θα υπήρχε ελεγχόμενη ποιότητα υπηρεσιών στα ποντοπόρα πλοία, αλλά και θα αυξάνονταν και τα οικονομικά οφέλη με την εξαγωγή Ελληνικών προϊόντων στην Αμερική.
Το 1933 οι γιορτές στο Παναθηναϊκό στάδιο του Λυκείου Ελληνίδων για πρώτη φορά είχε θεματολογία με αρχαιοελληνικό χαρακτήρα που παράπεμπε στην σπορά του σίτου με και αναπαράσταση του μύθου της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Τον επόμενο χρόνο εορτάστηκαν πανηγυρικά τα 100 χρόνια από την καθιέρωση της Αθήνας ως πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους με διαλέξεις του αθηνολάτρη ιστορικού Δημητρίου Καμπούρογλου, του γνωστού “αναδρομάρη” των Αθηνών.
Πραγματοποιήθηκε επίσης με επισημότητα στον Πειραιά και η επέτειος της ναυμαχίας της Έλλης επί του θωρηκτού “Αβέρωφ”3Ακρόπολις, 3 Δεκεμβρίου 1934. Ο υπουργός τότε των ναυτικών Αλέξανδρος Χατζηκυράκος, γιός αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού, πατέρας του εικαστικού Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα, και ο ίδιος πρώην αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, προσπάθησε μέσω του υπουργείου του να κεφαλαιοποιήσει την ελληνική ιστορία, τον ιερό δεσμό του Έλληνα με τη θάλασσα που χάνεται στα βάθη της αρχαιότητας. Η θάλασσα ανέκαθεν υπήρξε πηγή έμπνευσης και ζωτικότητας για το ελληνικό στοιχείο. Την συνέδεσε με τον πολιτισμό, με το Πολεμικό και Εμπορικό Ναυτικό και αποφάσισε να προσφέρει σειρά εκδηλώσεων με σκοπό να αποσπάσει τον λαό από τα μεγάλα προβλήματα της κοινωνίας, την φτώχια, την ανεργία και την ανασφάλεια, ανατρέποντας ταυτόχρονα τον πνευματικό εκφυλισμό της εποχής, μία επωδός πολλών κυβερνητικών φωνών που στρεφόταν ενάντια στους κουμουνιστές πρόσφυγες.
Τον Αύγουστο του 1933, είχαν πραγματοποιηθεί ναυτικές ασκήσεις σε συνεργασία με την Ναυτική Αεροπλοΐα στο Ιόνιο. Ο στολίσκος των αντιτορπιλικών υπό τον πλοίαρχο τότε Αλέξανδρο Σακελλαρίου παρέμεινε στην Κέρκυρα συμμετέχοντας σε δεξιώσεις και παρελάσεις. Απέπλευσε για τον Πειραιά περνώντας από το Αργοστόλι και την Ζάκυνθο και έφθασε στο Φάληρο στις 9 Αυγούστου για να λάβει μέρος στην πρώτη Ναυτική Εβδομάδα που αποφάσισε ο υπουργός Χατζηκυριάκος.
Το πρόγραμμα της Ναυτικής Εβδομάδος είχε σχεδιαστεί από το Υπουργείο Ναυτικών επηρεασμένο από αντίστοιχες εκδηλώσεις στην Αγγλία και την Αμερική. Στην Αγγλία, από το 1896 γιορτάζονταν η ημέρα της νίκη του Trafalgar στις 21 Οκτωβρίου, ενώ στις ΗΠΑ, από το 1922, κάθε 27 Οκτωβρίου γιορτάζεται η Navy League. Συνολικά 9 σημαιοστόλιστα πλοία αγκυροβόλησαν σε σειρά δίνοντας πανηγυρική εμφάνιση στον γαλάζιο όρμο, συμπεριλαμβανομένου των “Παύλος Κουντουριώτης”, “Ύδρα”, “Λέων”, “Πάνθηρ”, “Θύελλα” και “Σφενδόνη”. Μαζί με τα Ελληνικά πλοία ήταν και το Ιταλικό καταδρομικό “Taranto”, καθώς και το υπερωκεάνειο “Βύρων” που έφερε ξένους περιηγητές από την Νέα Υόρκη στην Ελλάδα. Με ανακοίνωση του Ιταλικού Προξενείου το “Taranto” δέχτηκε πλήθος κόσμου για να το περιηγηθούν. Τα υποβρύχια “Κατσώνης”, “Πρωτεύς” και “Νηρεύς” είχαν αράξει ανοικτά από την εξέδρα του Νέου Φαλήρου.
Η Ναυτική μπάντα παιάνιζε πάνω σε ειδική εξέδρα. Στο Νέο Φάληρο εκτελέστηκαν στις 11 και 12 Αυγούστου, ναυτικά αγωνίσματα, κωπηλασίας, ιστιοπλοϊας, κολυμβητικά και υδατοσφαίρισης καθώς και διελκυνστίνδα θαλάσσης. Η πλωτή εξέδρα των κολυμβητικών αγώνων είχε τοποθετηθεί 100 μέτρα από την εξέδρα του Νέου Φαλήρου, όπου δεκάδες ανυπόμονοι κολυμβητές βουτούσαν σαν δελφίνια διασκεδάζοντας τους θεατές προ των αγώνων. Την ελλανόδικη επιτροπή αποτελούσαν ο αρχηγός της Μοίρας Σακελλαρόπουλος, ο πλωτάρχης Κορτέσης, κυβερνήτης της “Θύελλας” και ο πλωτάρχης Λάππας, ύπαρχος του Κουντουριώτη. Τα αγωνίσματα που εκτελέστηκαν ήταν τα 100 και 200μ ελεύθερης κολύμβησης, σκυταλοδρομία 4Χ100μ, καταδύσεων και υδατοσφαίρισης μεταξύ των ομάδων της “Θύελλας” και της “Σφενδόνης” με νικήτρια την πρώτη.
Το βράδυ, με τα πλοία φωταγωγημένα, εκτελέστηκαν νυκτερινές βολές με εκρήξεις φωτιστικών βλημάτων, γυμνάσια προβολέων, πυροτεχνήματα και νυκτερινός φωτοστολισμός των υποβρυχίων. Την Κυριακή 13 Αυγούστου, τα υποβρύχια εκτέλεσαν ταχείες καταδύσεις και αναδύσεις. Τορπιλάκατοι επιτέθηκαν κατά πλοίων με εκσφενδόνιση ομοιωμάτων τορπιλών με χρήση πετασμάτων καπνού. Μοίρα υδροπλάνων εκτέλεσε προσβολή με άσφαιρες βολές τηλεβόλων και βολές βομβοβόλων.
Λέμβοι του ΠΝ διατέθηκαν για να μεταφέρουν το κοινό από το Τουρκολίμανο, την εξέδρα του Νέου Φαλήρου και την αποβάθρα του ξενοδοχείου Ακταίον στα πλοία που είχαν αγκυροβολήσει στο όρμο του Φαλήρου, ενώ πλήθος κόσμου είχε κατακλύσει τις παραλίες του Παλαιού και του Νέου Φαλήρου, καθώς και τον λόφο της Καστέλας. Ο πρωθυπουργός Παναγής Τσαλδάρης επισκέφθηκε τα αντιτορπιλικά συνοδευόμενος από τον Χατζηκυριάκο, ενώ παρακολούθησε και τα κολυμβητικά αγωνίσματα.
Στο Ζάππειο της Αθήνας, πραγματοποιήθηκε έκθεση με μεγάλο τμήμα να είναι αφιερωμένο στην Ελληνική Θαλάσσια Ένωση, ένα νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου που είχε συσταθεί το 1931 και εποπτευόταν από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Τα εκθέματα παρουσίαζαν στους επισκέπτες την γενική εικόνα της ναυτιλιακής ζωής με ζωγραφικούς πίνακες, έργα γλυπτικής και ξυλογραφίας, χάρτες, σημαίες και άγκυρες. Υπήρχαν επίσης, πρότυπα φάρων και φανών που είχαν επί τούτου κατασκευαστεί από την υπηρεσία Φάρων του ΠΝ με επεξηγήσεις των χρωμάτων και την σημασία τους.
Η Υδρογραφική Υπηρεσία παρουσίαζε μικρογραφία του Ωρονομικού Σταθμού στην Ακτή Ξαβερίου, ενώ σε μικροκλίμακα παρουσιάζοντο με όλες τις λεπτομέρειες το καταδρομικό “Έλλη”, τα υποβρύχια “Λάμπρος Κατσώνης”, και “Παπανικολής”, τα αντιτορπιλικά “Ύδρα”, “Σπέτσες” και “Ψαρά”, καθώς και το κομψοτέχνημα του εκπαιδευτικού ‘”Αρης”. Σε μικρότερη κλίμακα εκτίθοντο οι μικρογραφίες του “Πάνθηρος”, του “Αετού” και του “Ιέρακος” καθώς και των υποβρυχίων “Νηρεύς”, “Γλαύκος” και Τρίτων”.
Η επιτυχία των εορτών οδήγησε τις αρχές, σε συνεργασία με το Λιμεναρχείο Πειραιώς, την Αστυνομία και τους Δήμους Πειραιώς και Παλαιού Φαλήρου, να αποφασίσουν την επανάληψη των εκδηλώσεων κάθε χρόνο. Ο Θεσμός κράτησε για χρόνια με διακοπές την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, ενώ τα νεότερα χρόνια, με κάποιες διακοπές συνεχίζεται ακόμη και σήμερα σε πολλές παραθαλάσσιες πόλεις.
