Του Δημήτρη Γ. Τσιγκάρη
Από τα πρώτα στάδια της επαφής του με τη θάλασσα, ο άνθρωπος προσπαθούσε να επινοήσει τρόπους και μέσα που θα μπορούσαν να τον βοηθήσουν ώστε να μπορέσει να ταξιδέψει πάνω σ αυτή και να εξερευνήσει άλλους τόπους, κυρίως προς επιβίωση και αναζήτηση καλύτερων συνθηκών ζωής. Από την αρχή της ύπαρξής του, ξεκίνησε με τη χρησιμοποίηση κορμών δέντρων και άλλων μέσων που μπορούσαν να επιπλέουν ενώ συγχρόνως βρέθηκε στην ανάγκη να “εφεύρει” και να χρησιμοποιήσει και μεθόδους πρόωσης που θα του επέτρεπαν να τα ταξιδεύει πάνω στη θάλασσα. Τα κουπιά λοιπόν οποιουδήποτε σχήματος και μεγέθους και αργότερα σε επόμενο εξελικτικό στάδιο τα ιστία, ήταν τα μέσα πρόωσης πριν από την “εφεύρεση” και εγκατάσταση των μηχανών η οποία ξεκίνησε δειλά προς τα τέλη του 19ου αιώνα.
Και ενώ τα κωπήλατα πλοία είχαν περάσει πλέον στην ιστορία, η εξελισσόμενη ναυπηγική τέχνη, προ της εγκατάστασης μηχανών όπως προαναφέρθηκε, προσέφερε σχεδίαση και ναυπήγηση εξελιγμένων ιστιοφόρων, πολεμικών ή εμπορικών, με αντίστοιχα εξελιγμένα συστήματα ιστιοφορίας τα οποία πρόσφεραν υψηλές για την εποχή ταχύτητες, δυνατότητα για τους απαραίτητους χειρισμούς και μεγαλύτερη ασφάλεια.
Όμως και τα ιστιοφόρα πέρασαν και αυτά με τη σειρά τους στην ιστορία αλλά οι παραδοσιακές μέθοδοι πρόωσης ποτέ δεν ξεχάστηκαν και ο άνθρωπος συνεχίζει να τις χρησιμοποιεί είτε για λόγους αναψυχής είτε σαν μέσα θαλασσίου αθλητισμού. Την κωπηλασία σε περιορισμένη βέβαια κλίμακα και εντός ορισμένων γεωγραφικών ορίων, ενώ η ιστιοπλοΐα είναι συνεχώς και σε σταθερή βάση αναπτυσσόμενη. Η καθιέρωση σε όλον τον σημερινό κόσμο όχι μόνο παράκτιων αγώνων αλλά και αγώνων ανοικτής θαλάσσης ακόμα και διάπλου ωκεανών, με νέους τύπους σκαφών υποστηριζόμενων πλέον και από ισχυρούς χορηγούς, συντηρεί τη ναυτοσύνη του ανθρωπίνου γένους και την παράδοση ώστε να παραμένουν πάντα ζωντανές και σε ευρύτερα πλαίσια. Πολλά παιδιά και ενήλικες ανά τον κόσμο αθλούνται στα συγκεκριμένα θαλάσσια αθλήματα και έτσι η συνταύτιση του ανθρώπου με τη θάλασσα δεν περιορίζεται μόνο στους επαγγελματικούς τομείς του Πολεμικού και του Εμπορικού Ναυτικού ή και της αλιείας, αλλά συμπεριλαμβάνει και τη διατήρηση της τέχνης και των δεξιοτήτων των προγόνων μας.
Η χώρα μας, μετά την ίδρυση το 1933 από τον αείμνηστο Αντώνη Μπενάκη του τότε ονομασθέντος Ναυτικού Ομίλου Αθηνών και από το 1936 Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος την οποία ακολούθησαν πολλοί άλλοι σύλλογοι, συντηρεί πάντοτε πρωτεύοντα ρόλο στην παγκόσμια ιστιοπλοΐα με ενασχόληση σε αυτή χιλιάδων αθλητών κάθε ηλικίας και την κατάκτηση Ολυμπιακών και παγκόσμιων τίτλων. Επίσης, η διοργάνωση ιστιοπλοϊκών αγώνων ανοικτής θαλάσσης στο Αιγαίο Πέλαγος και σε άλλες Ελληνικές θάλασσες, αποτελούν παγκόσμια ιστιοπλοϊκά γεγονότα.
Οι σημαντικότεροι και πλέον γνωστοί και παγκοσμίου εμβέλειας ιστιοπλοϊκοί αγώνες είναι αρκετοί, τα σκάφη όπως προαναφέρθηκε είναι κατά πρόοδον βελτιούμενα και ασφαλέστερα, ενώ εμείς για τον σκοπό της παρούσης εξιστόρησης θα εστιάσουμε αποκλειστικά στην επονομαζόμενη Ιστιοδρομία του Fastnet, έναν δύσκολο και απαιτητικό αγώνα ο οποίος διεξάγεται από τον Αύγουστο του 1925 ανά διετία και διοργανώνεται από το Βρετανικό Royal Ocean Racing Club.
Η εκκίνηση του αγώνα γίνεται κάποια ημέρα του Αυγούστου στη Νότια Αγγλία, το λιμάνι Cowes του Isle of Wight, σε συνθήκες γιορτής και τοπικών εκδηλώσεων με χιλιάδες κόσμου να παρακολουθούν την εκκίνηση και πολλά μικρά σκάφη να ακολουθούν για λίγα μίλια αυτά της ιστιοδρομίας!
Η ιστιοδρομία αυτή είναι άκρως απαιτητική και σε πλείστες περιπτώσεις διεξάγεται υπό αντίξοες καιρικές συνθήκες, ασταθείς βαρομετρικές πιέσεις, θυελλώδη κατάσταση καιρού (gale ή και severe gale) με υψηλό όσο και δύσκολο κυματισμό συχνά από διαφορετικές κατευθύνσεις από τον άνεμο… Όσοι ταξιδέψαμε με τα μεγάλα σημερινά πλοία στην συγκεκριμένη περιοχή, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα.
Για να γίνουν περισσότερο σαφείς οι πραγματικές συνθήκες, σαν παράδειγμα θα σταθούμε σε ένα από τα πολλά κατά καιρούς περιστατικά που συμβαίνουν σχεδόν σε κάθε αγώνα, όταν ένα σκάφος 30 περίπου μέτρων με 21μελές πλήρωμα συμμετέχον στην ιστιοδρομία του 2011, μετά από θραύση και απώλεια της καρίνας του, αναποδογύρισε. Εκ των επιβαινόντων, 16 σκαρφαλωμένοι στο αναποδογυρισμένο σκάφος τους διασώθηκαν περισυλλεγέντες από τους διασώστες του Βασιλικού Ιδρύματος Σωσιβίων Λέμβων (RNLI) ενώ τα υπόλοιπα 5 μετά από παραμονή 2,5 ωρών στη φουρτουνιασμένη θάλασσα, περισυνελλέγησαν από άλλο διασωστικό σκάφος με τον έναν εξ αυτών να έχει υποστεί σοβαρή υποθερμία.
Οι συμμετοχές κατά τη σύγχρονη εποχή ξεπερνούν τα 300 σκάφη διαφόρων τύπων από πολλές χώρες του κόσμου, ενώ ανέκαθεν ο αγώνας αυτός ήταν και είναι επιδίωξη και “το όνειρο” γενναίων και αποφασισμένων ιστιοπλόων για τους οποίους η συμμετοχή και ο τερματισμός αποτελεί τεράστιο τίτλο Τιμής και κατά κάποια έννοια ένα αριστείο στον άτυπο τίτλο της ναυτοσύνης τους.
////
Κάπως έτσι λοιπόν ξεκίνησαν όλα και το έτος 1979. Με τις συνήθεις αλλά αναμενόμενες δυσκολίες και τις προετοιμασίες χωρίς κάτι το πρωτόγνωρο ή το ασυνήθιστο. Τίποτα επίσης περίεργο και για τις μετεωρολογικές υπηρεσίες των πλησίον γεωγραφικά χωρών, οι οποίες πάντα συντονισμένα, παρακολουθούν και ενημερώνουν τους συντελεστές της κούρσας και τους ιστιοπλόους με τις προβλέψεις τους επί αρκετές ημέρες πριν την εκκίνηση, και φυσικά κατά τη διάρκεια της ιστιοδρομίας.
Η εκκίνηση δόθηκε στις 11 Αυγούστου με συμμετοχή 306 σκαφών με σύνολο περίπου 3.000 επιβαινόντων ιστιοπλόων, ενώ οι μετεωρολογικές παρατηρήσεις προέβλεπαν ανέμους από Νοτιοδυτικές κατευθύνσεις εντάσεως 4 με 5 Μποφόρ, κατά περιόδους αυξανόμενης έως 6 και έως 7. Έως τις 13 Αυγούστου οι καιρικές συνθήκες παρέμειναν όπως είχαν προβλεφθεί ενώ τότε οι μετεωρολογικοί σταθμοί άρχισαν να προβλέπουν εντάσεις έως και 8 Μποφόρ. Εν τω μεταξύ μία μη αναμενόμενη και καθόλου προβλέψιμη βαρομετρική ύφεση σχηματίστηκε πάνω από τον Ατλαντικό Ωκεανό η οποία τελικά επικεντρώθηκε και βάθυνε πάνω από τις Ανατολικές / Νοτιοανατολικές ακτές της Ιρλανδίας. Οι μετεωρολόγοι την ονόμασαν “low Y” και η περιοχή στις 14 Αυγούστου άρχισε να σαρώνεται από ανέμους 10 μποφόρ ενώ οι ίδιοι οι ιστιοπλόοι τους περιέγραφαν σαν εντάσεως 11. Ο κυματισμός έφθανε ακόμα και στα 15 μέτρα από συγκεχυμένες κατευθύνσεις και το φαινόμενο περιγραφόταν σαν “once-in-a-generation storm“.
Όπως ήταν φυσικό, τα περισσότερα σκάφη άρχισαν να έχουν δυσκολίες και να υφίστανται ζημιές. 75 από αυτά αναποδογύρισαν και εγκαταλείφθηκαν, ενώ μερικά χάθηκαν εντελώς, προφανώς βυθισθέντα. Ένας πολύ μεγάλος αριθμός ιστιοπλόων από τα πληρώματα βρέθηκε στη θάλασσα ή, στην καλύτερη περίπτωση σε σωσίβιες σχεδίες. Τα συμμετέχοντα στον αγώνα πληρώματα αδυνατούσαν να βοηθήσουν το ένα το άλλο καθ’ όσον θα έθεταν και το δικό τους σκάφος σε παρόμοιο άμεσο κίνδυνο ενώ οι άνεμοι και ο κυματισμός δεν έδειχναν σημεία ύφεσης. Από τις σχετικές έρευνες μετά το συμβάν, από διηγήσεις διασωθέντων και διασωστών αλλά και από όσα μπορούν να καταλάβουν οι έχοντες σχέση με πλοία και θάλασσα, η κατάσταση για τους κινδυνεύοντες ήταν εφιαλτική ιδίως κατά τη διάρκεια εκείνης της νύχτας. Μέσα στον πρωτοφανή κυματισμό και υπό σφοδρό άνεμο, άλμπουρα έσπαζαν, σκάφη εξέπεμπαν σήμα κινδύνου με τα ευρισκόμενα πλησίον, όπως προαναφέρθηκε να μη μπορούν να χειρίσουν για να προσφέρουν βοήθεια ή να παραλάβουν κινδυνεύοντες εκ των οποίων πολλοί είχαν υποστεί υποθερμία και τραυματισμούς. Κατά περιπτώσεις τα σωστικά πλοία και οι χειριστές των ελικοπτέρων ήταν σε αδυναμία να εντοπίσουν άμεσα ποίο από τα σκάφη που ευρίσκονταν σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους ήταν αυτό που κινδύνευε, ενώ οι προβολείς των διασωστών κατά τη διάρκεια της κατασκότεινης νύχτας και οι Aldis Lamps ενίοτε θάμπωναν τους κινδυνεύοντες κατά την προσπάθειά τους κάτι να περισώσουν….
Ιδού ένα απόσπασμα από την αφήγηση διασωθέντος : ” Ένας φόβος που πάγωσε την ψυχή μας κατέλαβε όλους μας, όταν ακούσαμε τον τρομακτικό ήχο του σκασίματος του ύψους 40 ποδών κύματος πάνω από εμάς. Σε λίγα δευτερόλεπτα η 10 ποδών αφρίζουσα κορυφή ερχόταν κατά επάνω μας από την πρύμη σαν χιονοστιβάδα …. Δέκατα του δευτερολέπτου πριν την σφοδρή επίθεση από την πρύμη, η πλώρη χάθηκε βουτώντας μέσα σε έναν υδάτινο τοίχο μπροστά μας ….”
Τις ίδιες ώρες, μία γιγάντια επιχείρηση διάσωσης είχε ξεκινήσει και ήταν ήδη σε άμεση εξέλιξη. Στην επιχείρηση αυτή η οποία χαρακτηρίστηκε σαν “η μεγαλύτερη επιχείρηση διάσωσης εν καιρώ ειρήνης”, συμμετείχαν πάνω από 4.000 προσωπικό, παράκτιες υπηρεσίες ασφαλείας, Βρετανικές ναυτικές δυνάμεις, ελικόπτερα, το ινστιτούτο σωσιβίων λέμβων, όλα τα εμπορικά πλοία που έπλεαν στην περιοχή μαζί με Ολλανδικό πολεμικό και ολόκληρες οι ναυτικές δυνάμεις της Ιρλανδίας. Περισσότεροι από 120 ιστιοπλόοι περισυνελλέγησαν από τους διασώστες μετά από προσπάθειες που βάσει των συνθηκών μπορεί να χαρακτηριστούν ηρωικές και ριψοκίνδυνες, οι οποίες εν τέλει ανέδειξαν για μια ακόμα φορά την αλληλεγγύη μεταξύ των ναυτικών και την ετοιμότητά τους για πράξεις αυτοθυσίας!
Δυστυχώς, παρά τις υπό άριστο συντονισμό υπεράνθρωπες προσπάθειες και την πανθομολογούμενη επιτυχία της επιχείρησης, 21 άνθρωποι χάθηκαν. 15 ιστιοπλόοι και 6 παρακολουθούντες την ιστιοδρομία, ενώ μία τυχόν συντηρητικότερη και όχι τόσο καλά συντονισμένη και αποφασιστική επιχείρηση, είναι βέβαιο ότι θα σήμαινε πολλαπλάσιο αριθμό απολεσθέντων …
Επειδή όμως :
–Κατά τον Αμερικανό θεατρ. συγγραφέα Ευγένιο Ο’ Νηλ- Νόμπελ 1936,“Η θάλασσα μισεί τους δειλούς”,
–Κατά τον Γάλλο ποιητή Σαρλ Μπλωντλαίρ “Ο Ελεύθερος άνθρωπος, πάντα θα λατρεύει τη θάλασσα”,
-Ο Γάλλος ναυτικός / ιστιοπλόος Βernard Moitessier “Μισεί τις καταιγίδες, αλλά οι μπουνάτσες σκοτεινιάζουν το πνεύμα του” ,
-Ο επίσης Γάλλος ναυτικός / ιστιοπλόος Αlain Gerbault, “Ζητεί ελευθερία, θέλει ανοιχτοσύνη, κυνηγά την περιπέτεια και τα βρήκε και τα τρία στη θάλασσα…”
….. αλλά και για χίλιες ακόμα αιτίες ,
Η ιστιοδρομία του Fastnet συνεχίζεται κανονικά ανά διετία, όπως και οι άλλες ανά τον κόσμο με αυξημένη μάλιστα συμμετοχή σκαφών και ιστιοπλόων. Τα συμβάντα του 1979 πέραν του ότι αποτελούν μία τραγική ανάμνηση, έχουν σηματοδοτήσει ένα κομβικό σημείο για κρίσιμες αλλαγές προς βελτίωση της ασφάλειας των ιστιοφόρων και των πληρωμάτων τους. Δείχνοντας συγχρόνως για άλλη μια φορά σε όλους μας, έμπειρους ή μη έμπειρους, τις απρόβλεπτες διαθέσεις και δυνάμεις της φύσης και της θάλασσας !
Πηγές:
- SALING BY, Marcus Connaughton, The Liffey Press Ltd. Αφήγηση Gerald Butler, one of Fastnet Light House keepers. Σελ 25 έως 38.
- 1979 Fastnet Race: The race that changed everything – Yachting Monthly (Via Wikipedia)
- ΝΑΥΤΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ Ταξιδεύοντας στη Χρονογραμμή, Αντιναυάρχου (Ο) ε.α. Δημητρίου Μπαλόπουλου, σελ, 305, 163, 206.
- Εικόνες από Google – Wikipedia
- Προσωπικές ενημερώσεις και αναμνήσεις του γράφοντος από την επίκαιρη παρακολούθηση των γεγονότων του 1979 από τα τότε ΜΜΕ και τον ημερήσιο Βρετανικό τύπο.
