Γράφει ο Δρ. Δημήτρης Α. Ζεγγίνης (Στρατεύσιμος Κελευστής (ΔΙΑΧ) το 1993)
Εισαγωγή
H «Ολυμπιάς» είναι ανακατασκευή μιας αρχαίας αθηναϊκής τριήρους και ένα σημαντικό παράδειγμα πειραματικής αρχαιολογίας. Είναι επίσης ένα πλοίο που έχει τεθεί σε ενέργεια στο Πολεμικό Ναυτικό, το μόνο πλοίο του είδους του σε ενέργεια σε οποιοδήποτε από τα ναυτικά του κόσμου.
Nαυπηγήθηκε από το 1985 έως το 1987 από σε ένα παραδοσιακό ξυλοναυπηγείο στον Πειραιά. Κατασκευάστηκε με βάση σχέδια του ναυπηγού John Coates, τα οποία ανέπτυξε μέσω μακρών συζητήσεων με τον ιστορικό John Morrison, μετά την εκτενέστερη αλληλογραφία για οποιοδήποτε θέμα στους Times στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Το έργο επιμελήθηκε επίσης ο καθηγητής κλασικών σπουδών Charles Willink και βασίστηκε σε στοιχεία που αποκτήθηκαν από την ελληνική λογοτεχνία, την ιστορία της τέχνης και την αρχαιολογία πάνω και κάτω από το νερό.
Οι Morrison, Coates και Willink ίδρυσαν το Trireme Trust μαζί με τον Welsh, που είχε ως σκοπό να συγκεντρώνει εθελοντές κωπηλάτες από όλον τον κόσμο για να κάνει τις θαλάσσιες δοκιμές στον Σαρωνικό με βάση τον Πόρο, αλλά και για να προωθήσει το συγκεκριμένο project. Το Trireme Trust είχε ως πρόεδρο τον καθηγητή Boris Rankov. Το ίδρυμα διαλύθηκε το 2018.
Η “Ολυμπιάδα” υποβλήθηκε σε θαλάσσιες δοκιμές το 1987, το 1990, το 1992 και το 1994, αλλά μία από τις πιο κατατοπιστικές ερευνητικά ήταν εκείνη του 1987 με πλήρωμα 170 εθελοντών κωπηλατών και κωπηλατριών. Η “Ολυμπιάδα” πέτυχε ταχύτητα 9 κόμβων (17 χλμ./ώρα) και ήταν σε θέση να εκτελέσει στροφές 180 μοιρών μέσα σε ένα λεπτό, σε ένα τόξο όχι μεγαλύτερο από δυόμισι (2,5) μήκη πλοίου. Αυτά τα αποτελέσματα, που επιτεύχθηκαν με ένα άπειρο, μικτό πλήρωμα, υποδηλώνουν ότι οι αρχαίοι ιστορικοί όπως ο Θουκυδίδης δεν υπερέβαλαν για τις δυνατότητες των τριήρων.
Το ταξίδι στο Λονδίνο
Τον Ιούνιο του 1993, η Τριήρης Ολυμπιάς μεταφέρθηκε στον ποταμό Τάμεση στο Λονδίνο για να συμμετάσχει σε μια εβδομάδα εκδηλώσεων που διοργάνωσε το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο στο Λονδίνο. Η επίσκεψη έγινε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για να γιορταστούν τα 2.500 χρόνια ελληνικής δημοκρατίας (χρονολογείται από τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη το 508/7 π.Χ.). Το πλοίο είχε ανακαινιστεί από το Ελληνικό Ναυτικό με κόστος 20 εκατομμύρια δραχμές και μεταφέρθηκε από τον Πειραιά στο Τίλμπουρι στις εκβολές του Τάμεση με τη δική του ειδικά σχεδιασμένη βάση πάνω σε ένα πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων, το M/V Arma (βλ. φωτογραφία). Το κόστος της επίσκεψης, που εκτιμήθηκε σε 375.000 λίρες σε τιμές του 1993, καλύφθηκε από διάφορους οργανισμούς της ελληνικής και βρετανικής κυβέρνησης και από αρκετούς μεμονωμένους χορηγούς και δωρητές από την ελληνική κοινότητα στο Λονδίνο.
Πρέπει να σημειωθεί πως εκτός των εθελοντών κωπηλατών, το πλήρωμα καταστρώματος αποτελείτο από μόνιμους υπαξιωματικούς και στρατεύσιμους ναύτες. Για το συγκεκριμένο ταξίδι στον Τάμεση είχαν συμπληρώσει το πλήρωμα στρατεύσιμοι που είχαν εμπειρία από την Αγγλία. Έτσι είχα την ευκαιρία να συμμετάσχω κι εγώ σε μια από τις σημαντικότερες εμπειρίες της ζωής μου.
Η Ολυμπιάδα έφυγε από την Ελλάδα τον Μάιο και εκφορτώθηκε στο Τίλμπουρι την Τετάρτη 9 Ιουνίου. Την ίδια ημέρα, ρυμουλκήθηκε ανάντη στην αποβάθρα της Δυτικής Ινδίας (West Indians Pier), όπου, από την Πέμπτη 10 Ιουνίου έως το Σάββατο 12 Ιουνίου, τέθηκε σε δημόσια προβολή. Το πρωί της Κυριακής, 13 Ιουνίου, ρυμουλκήθηκε ανάντη του ποταμού την ώρα της παλίρροιας στην προβλήτα του Πάτνεϊ (Putney Pier) και την ίδια ημέρα οι εθελοντές κωπηλασίας (κυρίως Βρετανοί, αλλά συμπεριλαμβανομένων αρκετών αμερικανικών «βετεράνων» τέτοιων πλόων και κάποιων Ελλήνων) μεταφέρθηκαν στο κατάλυμά τους στο Στρατόπεδο Ιππικού του Χάουνσλοου.
Ως πολεμικό πλοίο, το Ολυμπιάς δεν μπορούσε να μεταβιβαστεί, όταν βρισκόταν εν πλω στον Τάμεση (όπως θα ήταν ένα εμπορικό πλοίο), στον άμεσο έλεγχο ενός πλοηγού του ποταμού, και έτσι παρέμεινε καθ’ όλη τη διάρκεια υπό τη διοίκηση του καπετάνιου του Ελληνικού Ναυτικού, Ανθυπασπιστή Β. Μαυρίκη, με τη βοήθεια ενός δεκαμελούς πληρώματος καταστρώματος του Ελληνικού Ναυτικού όπως και σε προηγούμενες θαλάσσιες δοκιμές τα προηγούμενα χρόνια στον Πόρο. Παρόλα αυτά, λόγω των προβλημάτων πλοήγησης ενός σχετικά μεγάλου σκάφους σε στενά σημεία ενός παλιρροιακού ποταμού που διασχίζεται από αρκετές γέφυρες, ο πλοηγός του ποταμού Κρις Λίβετ ήταν στο πλοίο με συμβουλευτική ιδιότητα για όλες τις εξόδους. Επίσης, σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού βρισκόταν ο Αντιπλοίαρχος Σταύρος Πλατής, (Μ) ΠΝ, ο οποίος είχε επιβλέψει την κατασκευή του πλοίου στην Ελλάδα.
Δεδομένου ότι ο σκοπός της επίσκεψης ήταν εκπαιδευτικός, διπλωματικός και εορταστικός, δεν είχαν προγραμματιστεί πραγματικές δοκιμές και το ελαφρώς υποστελεχωμένο εθελοντικό πλήρωμα είχε μόνο λίγες ημέρες για να εξασκηθεί πριν από τις κύριες τελετές. Η πρώτη εκδρομή πραγματοποιήθηκε το πρωί της Δευτέρας, 14 Ιουνίου (Υψηλή Παλίρροια στο Πάτνεϊ: 10:36; Χαμηλή Παλίρροια: 16:19), όταν το πλοίο κωπηλατήθηκε από την προβλήτα του Πάτνεϊ στην πίστα αγώνων Πανεπιστημίων Οξφόρδης-Κέιμπριτζ προς τη γέφυρα Χάμερσμιθ (1½ μίλια), κατέβηκε πίσω στην ακίδα του μιλίου και στη συνέχεια ανέβηκε ξανά στο Χάμερσμιθ. Η Ολυμπιάδα, φυσικά, δεν είχε ανεβάσει τα κατάρτια της λόγω των γεφυρών, αλλά η κατάσταση της παλίρροιας άφηνε μόνο περίπου ένα πόδι απόσταση μεταξύ της κορυφής του άφλαστον (το επάνω άκρο της πρύμνης) και των δοκών στην κάτω πλευρά της γέφυρας Χάμερσμιθ. Το πλοίο ήταν ανεβασμένο σε ίντσες μέχρι και μέσα από τη γέφυρα κάτω από το κουπί. Αυτό καθώς και προηγούμενες επιδείξεις της στροφής του πλοίου έπεισαν τον Κρις Λίβετ ότι το πλοίο μπορούσε να ελιχθεί με ασφάλεια στην παλιρροιακή οδό, όπως είναι γνωστά τα παλιρροιακά εύρη των λόφων. Στη συνέχεια κωπηλατήθηκε ανάντη του ποταμού μέχρι το Τσίσγουικ Έιοτ πριν γυρίσει και καλύψει τα 2,5 μίλια πίσω στο Πάτνεϊ. Η εκδρομή ήταν συνολικά περίπου 6 μίλια. Το απόγευμα, κατά τη διάρκεια μιας δεύτερης εκδρομής, το πλοίο κωπηλατήθηκε κατάντη μέσα από τις γέφυρες Πάτνεϊ, Γουόντσγουορθ, Μπάτερσι, Άλμπερτ και Βόξχολ και στη συνέχεια επέστρεψε ξανά μέσα από τις γέφυρες στο Πάτνεϊ, ένα ταξίδι μετ’ επιστροφής περίπου 8 μιλίων.
Την επόμενη ημέρα, Τρίτη, 15 Ιουνίου (υψηλή παλίρροια στο Πάτνεϊ: 11:37· χαμηλή παλίρροια: 17:42), ήταν τα 80α γενέθλια του Τζον Μόρισον (καθηγητή του Κέιμπριτζ και του κύριου νου πίσω από το project Ολυμπιάς). Στην πρωινή εκδρομή, επειδή η παλίρροια ήταν πολύ δυνατή για να περάσει η Ολυμπιάδα κάτω από τις γέφυρες, την κωπηλάτησαν από το Πάτνεϊ στο Χάμερσμιθ και την επέστρεψαν δύο φορές, συνολικά 6 μίλια. Το απόγευμα, με την παλίρροια να χαμηλώνει, την πήγαν με κουπί μέσα από τη γέφυρα Χάμερσμιθ μέχρι το Τσίσγουικ Έιοτ και πίσω στο Πάτνεϊ, μια διαδρομή 8 μιλίων μετ’ επιστροφής.
Η πρώτη σημαντική εκδήλωση της επίσκεψης πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη, 16 Ιουνίου (Υψηλή Παλίρροια στο Πάτνεϊ: 12:34· Χαμηλή Παλίρροια στη Γέφυρα του Λονδίνου: 19:50). Λόγω της έντονης βροχής, η προγραμματισμένη πρωινή εκδρομή ακυρώθηκε και το απόγευμα το πλοίο κωπηλατήθηκε 7 μίλια κατάντη μέσω του Πάτνεϊ, του Γουόντσγουορθ, του Μπάτερσι, του Άλμπερτ, της Τσέλσι, του Βόξχολ και των Λάμπεθ Μπρίτζες. Μετά από μια δύσκολη στροφή, κατά την οποία το πλοίο απέφυγε οριακά να παρασυρθεί στις προβλήτες της Γέφυρας του Γουέστμινστερ από την άμπωτη, η οποία έτρεχε με 4-5 κόμβους, αγκυροβολήθηκε σε μια πλωτή προβλήτα κατά μήκος του αναχώματος Άλμπερτ και απέναντι από τα Κτίρια του Κοινοβουλίου.
Εδώ, η Πρόεδρος της Βουλής των Κοινοτήτων, η Αξιότιμη Μπέτι Μπούθροϊντ, επιβιβάστηκε στο πλοίο μαζί με τον Πρόεδρο της Βουλής Αθανάσιο Τσαλδάρη, την Υπουργό Πολιτισμού της Ελλάδας, κα Ντόρα Μπακογιάννη, τον Πρέσβη της Ελλάδας στο Λονδίνο και τον Πλοίαρχο Ι. (Ντάνυ) Θεοφανίδη ΠΝ, Ναυτικό Ακόλουθο.
Μετά από μια παρουσίαση και ξενάγηση στο πλοίο η Πρόεδρος εξελέγη επίτιμο μέλος του πληρώματος και της δωρίστηκε ένα αναμνηστικό μπλουζάκι με την επιγραφή Trireme Trust 1993. Στη συνέχεια, ένα αντίγραφο της στήλης που έφερε το διάταγμα του Ευκράτη του 337/6 π.Χ., το οποίο επικύρωσε την αρχή της δημοκρατίας, μαζί με μια εικόνα της Δημοκρατίας που στέφει τον Δήμο («τον Λαό»), προσφέρθηκε στην Πρόεδρο της Βουλής των Κοινοτήτων. Επιπλέον, στην Πρόεδρο της Βουλής απονεμήθηκε το Ασημένιο Μετάλλιο του Ναυτικού Μουσείου Αιγαίου, του οποίου ο Πρόεδρος, κ. Γιώργος Δρακόπουλος, ήταν ένας από τους κύριους χορηγούς της επίσκεψης.
Εν τω μεταξύ, το πλοίο κωπηλατήθηκε πέρα από τα Κτίρια του Κοινοβουλίου και στη συνέχεια έστριψε και έπειτα κωπηλατήθηκε άλλα 3,5 μίλια κατάντη στην άμπωτη, αποφεύγοντας ξανά τα στενά στις προβλήτες της Γέφυρας του Γουέστμινστερ και στη συνέχεια συνέχισε μέσα από το Γουότερλου, το Μπλάκφραϊαρς, το Σάουθγουορκ, το Λονδίνο και τη Γέφυρα του Πύργου του Λονδίνου. Εκεί την έστρεψαν και μεταφέρθηκε στο σημείο πρόσδεσής της για τη νύχτα δίπλα στο HMS President, κατάντη της Γέφυρας του Πύργου.
Η επόμενη μέρα, Πέμπτη, 17 Ιουνίου (Υψηλή Παλίρροια στη Γέφυρα του Λονδίνου: 12:42; Χαμηλή παλίρροια: 19:00) ήταν επίσης ημέρα επίδειξης και τελετών. Το πρωί, τα κατάρτια ανεβήκαν στo κατάστρωμα και υψώθηκαν τα πανιά. Τα κινητά μέρη της Γέφυρας του Πύργου (Tower Bridge) ανυψώθηκαν για να επιτρέψουν στο πλοίο να κωπηλατηθεί ανάντη και στη συνέχεια κατέβηκαν πίσω της. Η Ολυμπιάδα μεταφέρθηκε μέχρι τη Γέφυρα του Λονδίνου (London Bridge), όπου γύρισε για να περιμένει να ανυψωθούν ξανά τα κινητά μέρη της Γέφυρας του Πύργου. Σε αυτό το σημείο, ο καπετάνιος ιστιοπλοΐας, Ντάγκλας Λίντσεϊ, ζήτησε από τον καπετάνιο την άδεια να αναπτύξει τα πανιά και, όταν ανυψώθηκαν τα κινητά μέρη, η Ολυμπίας έπλευσε ανάμεσα. Αποδείχθηκε ότι ήταν ένα μοναδικό γεγονός, αφού ο Λίντσεϊ ενημερώθηκε αργότερα από τον πρόεδρο της Λιμενικής Αρχής του Λονδίνου ότι το πέρασμα από τη Γέφυρα του Πύργου με πανιά είχε απαγορευτεί από τότε που ολοκληρώθηκε η κατασκευή της γέφυρας το 1894.
Στη συνέχεια, το πλοίο επέστρεψε στο HMS President, όπου τα κατάρτια του αφαιρέθηκαν από το πλοίο. Το απόγευμα, η κα Μπακογιάννη επιβιβάστηκε στο πλοίο με τον Αντιδήμαρχο Αθηναίων, τον Ντάνυ Θεοφανίδη και τον Ελληνορθόδοξο Αρχιεπίσκοπο Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας Γρηγόριο, ο οποίος ευλόγησε το πλοίο με Αγιασμό. Στη συνέχεια, το πλοίο κωπηλατήθηκε ανάντη μέσω της Γέφυρας του Πύργου προς την Προβλήτα της Γέφυρας του Άνω Πύργου, όπου τους διακεκριμένους καλεσμένους υποδέχτηκε ο Λόρδος Δήμαρχος του Λονδίνου, Σερ Φράνσις ΜακΓουίλιαμς, GBE, ο οποίος κατά την επιστροφή του παρέλαβε το Ασημένιο Μετάλλιο του Ναυτικού Μουσείου Αιγαίου. Στη συνέχεια, το πλήρωμα κωπηλάτησε το πλοίο πάνω μέσα από τη Γέφυρα του Λονδίνου και πίσω κάτω ξανά, περνώντας δίπλα από τους καλεσμένους του HMS President. Αρχικά, είχε προβλεφθεί ότι το πλοίο έπρεπε να κωπηλατηθεί πίσω στο Πάτνεϊ. Ωστόσο, ως αποτέλεσμα μιας χαμηλής ανοιξιάτικης παλίρροιας το βράδυ της Τρίτης, το πλοίο είχε πλησιάσει στην προσάραξη στην προβλήτα του Πάτνεϊ, οπότε αποφασίστηκε ότι έπρεπε να παραμείνει στη θέση του HMS President για το υπόλοιπο της επίσκεψης.
Την Κυριακή 20 Ιουνίου (Χαμηλή παλίρροια στη Γέφυρα του Λονδίνου: 09:09; Υψηλή παλίρροια: 14:59; Χαμηλή παλίρροια 21:39) κωπηλατήθηκε από το HMS President στο HMS Chrysanthemum. πρόσδεση στη Βόρεια Όχθη στο Ανάχωμα της Βικτώριας, μεταξύ του Γουότερλου και των Γεφυρών Μπλάκφραϊαρς, ώστε το πλήρωμα να μπορέσει να ενταχθεί στο πάρτι «Δημοκρατία 2500» στη Νότια Όχθη. Μετά το πάρτι, μεταφέρθηκε με κωπηλασία πίσω στο HMS President, από όπου ρυμουλκήθηκε πίσω στο Tilbury την επόμενη μέρα, Δευτέρα 21 Ιουνίου, και στη συνέχεια μεταφέρθηκε πίσω στην Ελλάδα επάνω στο εμπορικό πλοίο.
Μια αξέχαστη ανάμνηση της επίσκεψης για το πλήρωμα ήταν η επίμονη βροχή, η οποία έπεφτε κάθε μέρα της επίσκεψης εκτός από την Τρίτη και την Κυριακή, και η οποία έσταζε νερό μέσα από το κατάστρωμα και άφηνε τους κωπηλάτες μόνιμα μουσκεμένους. Αυτή δεν ήταν μια εμπειρία που είχαν βιώσει οι βετεράνοι της τριήρους στην Ελλάδα.
Επίλογος
Δεν υπάρχει αμφιβολία, ωστόσο, ότι η μεγαλύτερη αξία της επίσκεψης έγκειται στον αντίκτυπο της δημοσιότητάς της. Οι εκδρομές του πλοίου αναφέρονταν καθημερινά στον βρετανικό τύπο και στην ελληνική και βρετανική τηλεόραση, καθώς και σε άλλες περιοχές. Χιλιάδες άνθρωποι παρακολουθούσαν το πλοίο κάτω από το κουπί από τις όχθες του Τάμεση και το δημόσιο ενδιαφέρον για το πλοίο και για την ελληνική αρχαιότητα γενικότερα αυξήθηκε σημαντικά. Η συμμετοχή του Προέδρου της Ελληνικής Βουλής και της Προέδρου της Βουλής των Κοινοτήτων στον εορτασμό της ελληνικής δημοκρατίας ήταν επίσης μια σαφής διπλωματική επιτυχία μπροστά από την (τελικά αποτυχημένη) υποψηφιότητα της Αθήνας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1996. Η εκδρομή του 1993 στο Λονδίνο παραμένει η μόνη μέχρι σήμερα ευκαιρία κατά την οποία η Ολυμπίας έχει ταξιδέψει εκτός Ελλάδας, αλλά παρέχει μια ένδειξη για το πόσο δημοφιλείς και αποτελεσματικές θα μπορούσαν να είναι τέτοιες επισκέψεις καλής θέλησης από το πλοίο.
Για το πλήρωμα καταστρώματος η εμπειρία του ταξιδιού παραμένει αξέχαστη. Απέδειξε πως μια μικρή ομάδα μονίμων στελεχών του ΠΝ και στρατεύσιμων, μπορεί να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις και τις δυσκολίες μιας ειρηνικής (πολιτιστικής και διπλωματικής) αποστολής σε μια από τις παγκόσμιες μητροπόλεις, χωρίς ουσιαστική προετοιμασία και γνώση του τι θα αντιμετωπίσουμε. Έτσι επί το πλείστον αυτοσχεδιάζαμε, τόσο σε επίπεδο ναυσιπλοΐας (εδώ σημαντική ήταν η βοήθεια του Άγγλου πλοηγού, όπως προανέφερα), αλλά και σε επίπεδο διοργάνωσης των εκδηλώσεων, διοικητικής μέριμνας και δημοσίων σχέσεων.
Τέλος πρέπει να επισημάνω πως στην επιτυχία του ταξιδιού ήταν σημαντική η συμβολή του αείμνηστου Θεοφανίδη, ο οποίος απεδείχθη (πέραν από ατρόμητος ΟΥΚάς, όπως ξέραμε) και ένας πραγματικός officer and gentleman, φορέας των παραδόσεων του ΠΝ. Είχα την τιμή να συνεργαστώ μαζί του άμεσα και να τον γνωρίσω, όχι στον στίβο μάχης, αλλά σε έναν εξίσου σημαντικό στίβο διπλωματίας. Είναι πολλά που δεν θα ξεχάσω από τη συνεργασία μας αυτών των ημερών. Μια στιγμή που μένει στη μνήμη όμως, είναι όταν μου είπε «κελευστή μπες στο φουσκωτό να πάμε μια βόλτα στον Τάμεση». Με αυτόν οδηγό ανεβήκαμε τον Τάμεση οι δυο μας με ταχύτητα. Μου λέει λοιπόν γελώντας: «πάντα ήθελα να το κάνω αυτό». Αυτό το κείμενο αφιερώνεται στην μνήμη του.
Βιβλιογραφία
Morrison, J. S., Coates, J. F. και Rankov, N. B. (2000) Η Αθηναϊκή Τριήρης. Η Ιστορία και η Ανακατασκευή ενός Αρχαίου Ελληνικού Πολεμικού Πλοίου. 2η έκδοση. Κέιμπριτζ, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κέιμπριτζ
