Έρευνα -Κείμενο : Άρης Καθρέπτας
Εισαγωγή
Τα «Σιδερένια πλοία» ήταν ένα είδος πολεμικού πλοίου που χαρακτηρίζονταν από τη σιδερένια (iron) επένδυσή (clad) τους, η οποία παρείχε προστασία σε σύγκριση με τα παραδοσιακά ξύλινα πλοία. Στο κείμενό μας θα συναντήσουμε τους όρους σιδερένιο ή ατσάλινο πλοίο. Στην ουσία αναφερόμαστε σε ένα θωρακισμένο πλοίο, όρος που έγινε τυπικός στα τέλη της δεκαετίας του 1880.
Το υλικό θωράκισης εξαρτάται από την εποχή με σημαντικές αλλαγές μετά τη βιομηχανική επανάσταση. Αν και από την εποχή της Αναγέννησης υπήρχε η τεχνολογική δυνατότητα ανάπτυξης των υψηλών θερμοκρασιών τήξης του χάλυβα, οι πρώτοι χάλυβες σε κάμινο παρήχθησαν το 1740 αλλά για πρώτη φορά η μαζική παραγωγή χάλυβα υψηλής ποιότητας ξεκίνησε στα μέσα του 19ου αιώνα.
Ιστορική διαδρομή
Η πρώιμη θωράκιση πλοίων πιθανότατα ξεκίνησε από την τοποθέτηση λεπτών φύλλων μετάλλου στις κάτω πλευρές του πλοίου για λόγους συντήρησης. Υπάρχουν μόνο λίγα εξαιρετικά παραδείγματα πλοίων εξοπλισμένων με μεταλλική θωράκιση πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση. Από συγγραφείς στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα τo Finis Belli αναφέρεται ως πιθανό υποψήφιο για το “πρώτο σιδερένιο” σκάφος.Το Finis Belli ήταν μια σταθερή πλωτή πλατφόρμα μάχης που κατασκευάστηκε από τους αντάρτες Ολλανδούς κατά την Πολιορκία της Αμβέρσας το 1585. Εικάζεται ότι ήταν θωρακισμένο με σιδερένιες πλάκες αλλά ποτέ δεν ενεπλάκη σε πραγματική δράση.
Σύμφωνα με τον ιστορικό επιστήμης Joseph Needham η χρήση θωράκισης από σιδερένιες πλάκες στα «πλοία των χελωνών» κατά την ιαπωνική εισβολή στην Κορέα τη δεκαετία του 1590 έχει αναφερθεί σε διάφορες πηγές από τον 19ο αιώνα και μετά αλλά δεν μαρτυρείται σε σύγχρονες καταγραφές.
Αυτή η καινοτομία κατά τον 19ο αιώνα, δηλαδή η μετάβαση από τα ξύλινα πολεμικά πλοία στα θωρακισμένα πλοία, οδήγησε στον επανασχεδιασμό της ναυτικής τακτικής αλλά και των στρατηγικών στόχων και με βάση αυτή επανασχεδιάστηκε ο ναυτικός πόλεμος και η μελλοντική ανάπτυξη των πιο προηγμένων και ισχυρών ναυτικών πλοίων.
Ο όρος "ironclad" χρησιμοποιήθηκε αρχικά για αυτά τα πρώιμα θωρακισμένα πλοία λόγω της σιδερένιας θωράκισής τους.
Τα πρώτα σιδερένια, που αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη από τους Γάλλους, ήταν απλώς το πρότυπο σχέδιο πλοίων της εποχής με πρόσθετες μεταλλικές πλάκες στο πλάι για προστασία από το πυροβολικό του αντιπάλου.
Αυτά τα σχέδια μεταφέρθηκαν από τον Ατλαντικό Ωκεανό στην αμερικανική Ήπειρο για να δουν τη χρήση τους στον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο όπως θα δούμε παρακάτω.
Πριν από την εμφάνιση των ατσάλινων πλοίων, ο ναυτικός πόλεμος διεξάγονταν από ξύλινα πλοία, τα οποία ήταν εξοπλισμένα με σειρές κανονιών και από τις δυο πλευρές τους. Ωστόσο, η ανάπτυξη εκρηκτικών φυσιγγίων και βελτιωμένων κανονιών έκανε τα ξύλινα πλοία όλο και πιο ευάλωτα στις επιθέσεις. Εφευρέτες και ναυτικοί αρχιτέκτονες (naval architecture) άρχισαν να πειραματίζονται ώστε να ενισχύσουν τόσο την προστασία του κελύφους του σκάφους αλλά και να αυξήσουν την ισχύ των πυροβόλων των πλοίων.
Το 1850 η Γαλλία έθεσε σε ανησυχία τη γειτονική Μεγάλη Βρετανία όταν παρουσίασε το ξύλινο, ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο, Le Napoleon με 90 κανόνια. Εκτός από τα πανιά, το πλοίο διέθετε και ατμομηχανή ισχύος 975 nhp1Nominal horsepower /Ονομαστική ίπποδύναμη (nhp), είναι ένας εμπειρικός κανόνας που τον 19ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε για να εκτιμηθεί η ισχύς των ατμομηχανών που του έδινε ταχύτητα μέχρι 12 κόμβους.
Οι Γάλλοι συνέχισαν να μετασκευάζουν όλο και περισσότερα ξύλινα πολεμικά πλοία σε ατμοκίνητα και ναυπήγησαν άλλα οκτώ πλοία της κλάσης Le Napoleon, ενώ μετέτρεψαν άλλα είκοσι-οκτώ ιστιοφόρα φρεγάτες και πλοία σε ατμοκίνητα, προκειμένου να ενισχύσουν τον στόλο τους με ατμοκίνητα πλοία.
Αυτό αναπόφευκτα ανάγκασε τους Βρετανούς να μετασκευάσουν τα αντίστοιχά δικά τους ιστιοφόρα σε ατμοκίνητα. Έτσι, η Βρετανία κατάφερε να κατασκευάσει δεκαοκτώ νέα ξύλινα ατμοκίνητα πλοία και μετέτρεψε σε ατμοκίνητα ένα σύνολο από 41 παλαιότερα πλοία, ενισχύοντας περαιτέρω τη θαλάσσια της υπεροχή. Τα ατμοκίνητα πλοία από σίδηρο ήταν σε θέση να διατηρούν την ταχύτητά τους ακόμα και σε συνθήκες μάχης, διότι δεν χρειάζονταν την ισχύ του ανέμου στα πανιά τους ως κύρια κίνηση.
Οι Γάλλοι διαπίστωσαν ότι δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν απευθείας την παραγωγή πλοίων του Ηνωμένου Βασιλείου, οπότε χρειαζόταν να αναπτύξουν νέες και πρωτότυπες κατασκευές.
Κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου, όπως θα δούμε παρακάτω, η Γαλλία παρακολούθησε την επιτυχία των γαλλικών και βρετανικών ατμοκίνητων σιδηροκυττάρων με τα πυροβόλα paixhans τους.2Ήταν το πρώτο ναυτικό όπλο που σχεδιάστηκε για να εκτοξεύει εκρηκτικές οβίδες. Αναπτύχθηκε από τον Γάλλο στρατηγό Henri-Joseph Paixhans το 1822-1823 Έτσι, το 1857, η σχεδίαση μιας νέας κλάσης πλοίων που θα ανταγωνιζόταν το ισχυρό βρετανικό στόλο ανέλαβε ο διάσημος Γάλλος ναυπηγός Henri Dupuy de Lôme (σ.σ εκείνη την εποχή ο τίτλος ήταν Naval architectur )
Tο γαλλικό πλοίο La Gloire και το βρετανικό πλοίο HMS Warrior θεωρούνται οι πρωτοπόροι της αρχιτεκτονικής των ατσάλινων πλοίων. Το La Gloire, είχε ξύλινη σκελετική κατασκευή που καλύπτονταν από σιδερένιες πλάκες και ήταν εξοπλισμένο με βαριά κανόνια. Αυτός ο σχεδιασμός προσέφερε μεγαλύτερη προστασία από τις βολές των πυροβόλων σε σύγκριση με τα παραδοσιακά ξύλινα πλοία.
Η Gloire (Δόξα) ήταν η πρώτη κατασκευή με σιδερένιο πύργο. Έφερε πλάκες θωράκισης πάχους 12 εκ. (4,7 ίντσες), με επένδυση ξύλου πάχους 43 εκ. (17 ίντσες). Άντεξε σε πειραματικές βολές από τα ισχυρότερα ναυτικά πυροβόλα της εποχής (το γαλλικό 50άρι και το βρετανικό 68 lbs). Οι βολές έγιναν με το πλοίο σε πλήρη φόρτο και από απόσταση 20 μέτρων.
Όπως ήταν αναμενόμενο, ο de Lome δεν έδινε μεγάλη σημασία στις συνθήκες διαβίωσης του πληρώματος κάτω από το κύριο κατάστρωμα και ιδιαίτερα όσον αφορούσε τον αερισμό και τη θερμοκρασία. Οι λέβητες και οι ατμομηχανές παρήγαγαν υψηλή θερμότητα και ο καπνός παρέμενε σε μεγάλο βαθμό στα εσωτερικά διαμερίσματα του πλοίου.
Ο φωτισμός με πετρέλαιο συνετέλεσε στην αύξηση της εσωτερικής θερμοκρασίας, η οποία περαιτέρω μονωνόταν από τις σιδερένιες πλάκες που καλύπταν το κέλυφος. Οι θυρίδες των κανονιών βρίσκονταν πολύ κοντά μεταξύ τους, κάνοντας το κατάστρωμα να φαίνεται λίγο συνωστισμένο για τον έλεγχο των κανονιών.
Οι ιστοί αναβαθμίστηκαν από την αρχική διάταξη με κατάρτια τύπου barkentine (ιστιοφόρο τριών ή περισσότερων ιστών που έχει εμπρός και πίσω πανιά σε όλα εκτός από τον μπροστινό ιστό , το οποίο είναι τετράγωνο σταθερό).
Αν και το κύριο μέσο κίνησης των φρεγατών ήταν πλέον οι ατμομηχανές, εν τούτοις σε αυτό το σημείο της ιστορίας η πλήρης εμπιστοσύνη στους κινητήρες από τους κυβερνήτες δεν ήταν ακόμα ισχυρή. Η δύναμη του ανέμου στα πανιά σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης ή ο συνδυασμός και των δυο, ήταν πάντα στην επιλογή των κυβερνητών και έδιναν στα πλοία τους μέγιστη ταχύτητα 12-14 κόμβων.
Όμως ο ανταγωνισμός δεν ήταν μόνο σε νέες τεχνολογίες αλλά και στο χρόνο υλοποίησης. Έτσι η βιασύνη για τις μετασκευές των πλοίων ή κατασκευές νέων με μη «ξηρή ξυλεία» οδήγησε τελικά σε προβλήματα συντήρησης, συμπεριλαμβανομένων συχνών επισκευών, ξηροτήτων και υψηλότερων λειτουργικών δαπανών για τη γαλλική κυβέρνηση. Η La Gloire υπηρέτησε μόνο για δύο δεκαετίες πριν διαλυθεί το 1883.
Τα πρώτα σιδερένια, που αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη από τους Γάλλους, ήταν απλώς το πρότυπο σχέδιο πλοίων της εποχής με πρόσθετες μεταλλικές πλάκες στο πλάι για προστασία από το πιο θανατηφόρο πυροβολικό.
Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού
Αυτά τα σχέδια πήδηξαν τον Ατλαντικό Ωκεανό για να δουν την εφαρμογή τους στον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο, βελτιώθηκαν και τροποποιήθηκαν ώστε να εφαρμοστούν σε πλοία που έπλεαν στα πιο ρηχά νερά των ποταμών όπου έγιναν πολλές μάχες.
Ο Stephen Russell Mallory3Δημοκρατικός γερουσιαστής από τη Φλόριντα από 1851 με την απόσχιση της πολιτείας καταγωγής του και το ξέσπασμα του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου προσχώρησε στους Νότιους (Confederate States of America) ή Ομοσπονδία , από το 1861 μέχρι και το 1865 διετέλεσε πρόεδρος της Επιτροπής Ναυτικών Υποθέσεων Ήταν μια εποχή ταχείας ναυτικής μεταρρύθμισης και επέμεινε ότι τα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ θα έπρεπε να είναι εξίσου αξιόμαχα με εκείνα της Βρετανίας και της Γαλλίας, των κορυφαίων ναυτικών στον κόσμο εκείνη την εποχή.
Συμβουλευόμενος τους John M. Brooke4 Απόφοιτος του U.S Naval Academy (1847), επιστήμονας και εφευρέτης και John L. Porter 5 Ναυπηγός του Confederate States Navy στο Gosport Navy Yard, at Portsmouth , ο Mallory άρχισε να προωθεί το πρόγραμμα των ατσάλινων πλοίων, αλλά η βιομηχανική ικανότητα της Ομοσπονδίας ήταν περιορισμένη στο να κατασκευάσει τους απαιτούμενους ατμοκινητήρες εγκαίρως και ως λύση προτάθηκε να χρησιμοποιηθούν οι μηχανές της φρεγάτας Merrimack η οποία είχε αυτοπυρποληθεί από το ίδιο το Πολεμικό Ναυτικό των Αμερικάνων. Μετά τις μετασκευές, προέκυψε το CSS Virginia6 Το χαρακτηριστικό CSS αναφέρεται στα πολεμικά πλοία της Ομοσπονδίας (Νότιοι) και το USS στα πολεμικά πλοία της Ένωσης (Βόρειοι)
Αυτά τα ατμοκίνητα πλοία είχαν χαμηλές υπερκατασκευές και ήταν σχεδόν εντελώς καλυμμένα με βαριά επιμετάλλωση, καθιστώντας τα αρκετά αδιαπέραστα από τυπικά πυρά, πυροβολικό, ακόμη και πυρά κανονιών.
Μετά τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο, οι σχεδιασμοί των ατσάλινων πλοίων συνέχισαν να εξελίσσονται. Η έννοια του “Πλοίου με Περιστρεφόμενo Πύργο” που εισήγαγε το έκανε το πλέον δημοφιλές στην κατηγορία του.
Αυτά τα πλοία είχαν έναν περιστρεφόμενο τεθωρακισμένο πύργο παρέχοντας μια καλά προστατευμένη πλατφόρμα των κύριων πυροβόλων. Τα πλοία με περιστρεφόμενο πύργο έγιναν ο σταθερός σχεδιασμός για τα ατσάλινα πλοία προς το τέλος του 19ου αιώνα.
Αγώνας εξοπλισμών, καινοτομίες
Η επιτυχία των ατσάλινων πλοίων προκάλεσε έναν ναυτικό αγώνα οπλοστασίου μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένων της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ρωσίας. Οι προόδοι στη μεταλλουργία και την ατμοκίνηση οδήγησαν στην ανάπτυξη πιο ισχυρών και εξελιγμένων σχεδίων ατσάλινων πλοίων. Τελικά, τα ατσάλινα πλοία μεταβλήθηκαν από ξύλινα πλοία με σιδερένια επένδυση σε πλοία που κατασκευάζονταν εξολοκλήρου από σίδηρο ή χάλυβα.
Η εποχή των ατσάλινων πλοίων είχε βαθιά επίδραση στο ναυτικό πόλεμο. Επεσήμανε τη σημασία της θωράκισης και κατέδειξε τη δυναμική της τεχνολογικής καινοτομίας στη στρατηγική του στρατού. Τα μαθήματα που αποκόμισαν από τα ατσάλινα πλοία διαδραμάτισαν κρίσιμο ρόλο στην ναυπήγηση των σύγχρονων μάχιμων πλοίων και την αναπροσαρμογή των τακτικών του ναυτικού πολέμου κατά τον 20ο αιώνα.
Μια παγκόσμια κούρσα κατασκευής ή και προμήθειας θωρηκτών άρχισε στην Ευρώπη, μετά από τη δημοσίευση το 1890 του The Influence of Sea Power upon History, 1660–1783 από τον Alfred Thayer Mahan 7Alfred Mahan (27/9/1840-1/12/1914), Αξιωματικός του US Navy και ιστορικός. Οι θεωρίες του υπογράμμισαν τη σημασία της ναυτικής ισχύος ως παράγοντα προσδιορισμού της εθνικής δύναμης, διαμορφώνοντας πολιτικές και στρατηγικές στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.. Αυτή η κούρσα ναυτικών εξοπλισμών κορυφώθηκε με την αποφασιστική Ναυμαχία της Τσουσίμα (1905), το αποτέλεσμα της οποίας επηρέασε σημαντικά τη σχεδίαση του HMS Dreadnought. Η καθέλκυση του HMS Dreadnought το 1906 πυροδότησε μια νέα κούρσα ναυτικών εξοπλισμών, που ευρύτατα θεωρήθηκε μια από τις έμμεσες αιτίες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Κατά τις δεκαετίες 1920 και 1930 περιορίστηκε αριθμητικά η κατασκευή θωρηκτών, αλλά η ανάπτυξη τεχνικών καινοτομιών στη σχεδίασή τους συνεχίστηκε. Τόσο οι δυνάμεις των Συμμάχων, όσο και οι αντίστοιχες του Άξονα ανέπτυξαν μεγάλο αριθμό θωρηκτών κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η πραγματική πολεμική αξία των θωρηκτών αμφισβητήθηκε, ακόμη και κατά την περίοδο της κυριαρχίας τους. Μολονότι δαπανήθηκαν τεράστια ποσά στην ανάπτυξη των θωρηκτών, τα τελευταία εμφανίζονταν ευάλωτα σε πολύ μικρότερα και φθηνότερα όπλα, όπως οι τορπίλες, οι θαλάσσιες νάρκες, πλήγματα από αεροσκάφη και τελικά τα κατευθυνόμενα βλήματα. Το αυξανόμενο εύρος απόστασης των θεάτρων επιχειρήσεων οδήγησε στην αντικατάσταση του θωρηκτού από το αεροπλανοφόρο ως κυρίαρχο τύπο πολεμικού σκάφους κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην τελευταία κλάση θωρηκτών ανήκε το HMS Vanguard, που καθελκύστηκε το 1944. Μερικά θωρηκτά διατηρήθηκαν και κατά διαστήματα ανακλήθηκαν σε χρήση από τις ΗΠΑ, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και μέχρι το 2.000, αλλά και πάλι μόνο σε ρόλο υποστήριξης αποβάσεων με ναυτικά πυρά.
Στον ανταγωνισμό των καινοτόμων ιδεών δεν θα μπορούσε να μην εμφανιστεί το «παράδοξο», ένα κυκλικό «θωρακισμένο» πλοίο. Από μια ιδέα που αρχικά ξεκίνησε το 1868 από τον Σκωτσέζο ναυπηγό Τζον Έλντερ, φτάσαμε το 1874 στο πλοίο Novgorod του Αυτοκρατορικού Ρωσικού Ναυτικού. Είχε διάμετρο 30,8 μέτρα , εκτόπισμα 2.530 τόνων και ήταν οπλισμένο με δύο πυροβόλα των 280 χιλιοστών (11 ιντσών) που εκτόξευαν οβίδες 222 κιλών (489 λίβρες) σε ένα κεντρικό, ανοιχτό πολυβολείο.
Αξίζει να γίνει αναφορά και στην πλαστική «θωράκιση» που ήταν ένα μέσο προστασίας και αναπτύχθηκε το 1940 αρχικά για εμπορικά πλοία από τον Edward Terrell του Βρετανικού Ναυαρχείου. Αποτελούνταν από μικρές, ομοιόμορφες πλάκες από ασφαλτοσκυρόδεμα. Συνήθως εφαρμόζονταν ως χύτευμα σε ένα στρώμα περίπου δύο ίντσες (51 χιλιοστά) πάχος πάνω σε υφιστάμενες κατασκευές πλοίων που είχαν φτιαχτεί από λεπτό ατσάλι ενός τέταρτου ίντσας (6,4 χιλιοστά) ή δημιουργήθηκαν σε εξίσου παχιές ενότητες επάνω σε ατσάλινη πλάκα μισού ίντσας πάχους (13 χιλιοστά) για την τοποθέτηση ως θωράκιση πυροβολικού ή σημαντικών συσκευών. Η πλαστική «θωράκιση» αντικατέστησε τη χρήση σκυροδέματος, το οποίο, παρόλο που αναμενόταν να προσφέρει προστασία, είχε την τάση να σπάει και να ραγίζεται όταν το χτυπούσαν διατρητικά βλήματα.
Η θωράκιση οδήγησε στον εμβολισμό
Στο ναυτικό οπλοστάσιο για αντιμετώπιση του «θώρακα» των πλοίων, εκτός από το πυροβολικό είχε ενταχθεί ένα «στατικό» όπλο για τον «εμβολισμό» (Ramming ) του αντιπάλου. Το όπλο αποτελούνταν από μια υποβρύχια θωρακισμένη προέκταση (ram/ράμφος) στην πλώρη ή στην πρύμη του πλοίου, συνήθως μήκους μεταξύ 2 και 4 μέτρων. Με την πρόσκρουση θα εισχωρούσε στο κέλυφος του εχθρικού πλοίου για να το τρυπήσει, ώστε να το βυθίσει ή να το ακινητοποιήσει.
Ο «εμβολισμός» ως ναυτική τακτική πιθανά εμφανίστηκε στην ύστερη Εποχή του Χαλκού στην αρχαία Αίγυπτο, αλλά έγινε ευρέως διαδεδομένο στις μετέπειτα Εποχές του Σιδηρού στη Μεσόγειο κατά την εποχή των πολεμικών τριήρων και χρησιμοποιήθηκε αποτελεσματικά σε ναυμαχίες στη Σαλαμίνα και στο Άκτιο.
Η θεωρία πίσω από την αναβίωση του όπλου προέκυψε από το γεγονός ότι, γύρω στο 1860, η πανοπλία είχε την υπεροχή πάνω από τα πυροβόλα των πλοίων. Πίστευαν ότι ένα θωρακισμένο πολεμικό πλοίο δεν θα μπορούσε να υποστεί σοβαρές ζημιές από την αποτελεσματικότητα του τότε ναυτικού πυροβολικού. Για να επιτευχθεί ένα αποφασιστικό αποτέλεσμα στο πεδίο της μάχης, πίστευαν ότι ήταν απαραίτητες εναλλακτικές μέθοδοι δράσης. Καθώς ακολούθησε από την ίδια αυτή πεποίθηση, ότι ένα πλοίο εξοπλισμένο με ράμφος δεν θα μπορούσε να υποστεί σοβαρές ζημιές από τα πυροβόλα του προοριζόμενου θύματός του, το ράμφος έγινε, για μια σύντομη περίοδο, το κύριο όπλο πολλών μάχιμων πλοίων.
Τα ironclads σε δράση
Κριμαϊκός Πόλεμος (1853-1856)
Ο Κριμαϊκός Πόλεμος διεξήχθη από τον Οκτώβριο του 1853 έως τον Φεβρουάριο του 1856 μεταξύ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και μιας τελικά νικηφόρας συμμαχίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της Γαλλίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και του Kingdom of Sardinia-Piedmont (Βασίλειο της Σαρδηνίας)8 Το Βασίλειο της Σαρδηνίας είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να δηλώσει το κράτος της Σαβοΐας από το 1720 έως το 1861, το οποίο ένωσε το νησί της Σαρδηνίας με τις ηπειρωτικές κτήσεις του Οίκου της Σαβοΐας
Τα γεωπολιτικά αίτια του πολέμου περιλάμβαναν την παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (το «Ανατολικό Ζήτημα»), την επέκταση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας στους προηγούμενους Ρωσοτουρκικούς Πολέμους και την προτίμηση της Βρετανίας και της Γαλλίας να διατηρήσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία και την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη. Το σημείο ανάφλεξης ήταν μια διαφωνία σχετικά με τα δικαιώματα των χριστιανικών μειονοτήτων στην Παλαιστίνη, τότε μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με τους Γάλλους να προωθούν τα δικαιώματα των Ρωμαιοκαθολικών και τη Ρωσία να προωθούν τα δικαιώματα της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Από άποψη τεχνολογίας, ήταν ο πρώτος πόλεμος που εισήγαγε μεγάλο αριθμό καινοτομιών. Ήταν η πρώτη σύρραξη όπου οι αντιμαχόμενοι έκαναν εκτεταμένη χρήση – σε τακτικό επίπεδο – του σιδηροδρόμου και του τηλέγραφου. Ο πόλεμος στον Εύξεινο Πόντο ήταν επίσης ο πόλεμος που σηματοδότησε τη μετάβαση από τις παραδοσιακές στις μοντέρνες μεθόδους ναυτικού πολέμου.Ήταν ο πρώτος πόλεμος έγινε ευρεία χρήση ατμοκίνητων πλοίων, και πυροβόλων με εκρηκτικά βλήματα. Η εμφάνιση των πρώτων ατσάλινων Γαλλικών και Βρετανικών πολεμικών πλοίων έγινε στον Κριμαϊκό Πόλεμο.
Μια άλλη καινοτομία ήταν η χρήση των «πλωτών θωρακισμένων πυροβολαρχιών» (Floating batteries) ως υποστήριξη στα ξύλινα μη θωρακισμένα πλοία.
Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος (1861-1865)
Η πιο διάσημη μάχη που ανέδειξαν τα ατσάλινα πλοία ήταν η Μάχη του Χάμπτον Ρόουντς (Hampton Roads ) το 1862, όπου το ατσάλινο πλοίο των Οσπονδιακών CSS Virginia (πρώην USS Merrimack) πολέμησε ενάντια στο ατσάλινο πλοίο της Ένωσης USS Monitor. Σε αυτή τη ναυμαχία ήταν πρώτη φορά που τα ατσάλινα πολεμικά πλοία ήρθαν σε αντιπαράθεση και κατέδειξαν τα όρια και τα πλεονεκτήματα αυτών των νέων πλοίων.
Όταν συναντήθηκαν κοντά στην είσοδο του Chesapeake Bay 9 Chesapeake Bay, ένας μεγάλος, ρηχός εσωτερικός κόλπος όπου εκβάλλει ο ποταμός Susquehanna και άλλοι ποταμοί που διασχίζουν τις πολιτείες του Μέριλαντ, της Βιρτζίνιας, της Δυτικής Βιρτζίνιας, του Ντέλαγουερ, της Πενσυλβάνιας και της Νέας Υόρκης, καθώς και της πρωτεύουσας Ουάσιγκτον, και τελικά καταλήξουν στον Ατλαντικό Ωκεανό , τα ατσάλινα σκάφη της Ένωσης και της Ομοσπονδίας είχαν ήδη πλεύσει στα νερά των ποταμών για αρκετές εβδομάδες αλλά ποτέ δεν είχαν έρθει αντιμέτωπα.
Και τα δύο σκάφη είχαν καινοτόμα χαρακτηριστικά σχεδίασης. Η Virginia χτισμένη πάνω στο σκαρί του USS Merrimack, το οποίο όπως αναφέρθηκε παραπάνω είχε καεί και βυθιστεί όταν η ναυτική αρμάδα της Ένωσης εγκατέλειψε το Norfolk Navy Yard τον Απρίλιο του 1861, ήταν μεγαλύτερη και έφερε συνολικά 10 σταθερά πυροβόλα, συν ένα σιδερένιο πρόβολο εμβολισμού βάρους 1.500 λιβρών στην πρύμνη της. Η CSS Monitor, που ήταν σχεδόν 33 μέτρα πιο μικρή και με εκτόπισμα μόλις το ένα τέταρτο της Virginia, ήταν πιο ευέλικτη, με σημαντικό όμως πλεονέκτημα την ευελιξία των δύο προστατευμένων πυροβόλων στο περιστρεφόμενο πύργο της.
Επιδιώκοντας να διακόψει τις ναυτικές επιχειρήσεις της Ένωσης στο Hampton Roads, η Virginia αναχώρησε από το αγκυροβόλιό της στο Norfolk υπό την διοίκηση του Franklin Buchanan στις 8 Μαρτίου 1862. Γύρω στις 2:00 μ.μ., η Virginia εμβόλισε με το πρυμναίο έμβολο το USS Cumberland ανοίγοντας μια τεράστια τρύπα στη ξύλινη πλευρά του άλλου πλοίου. Παρά το θανάσιμο πλήγμα που δέχτηκε η Cumberland, η Virginia παγιδεύτηκε σε συντρίμμια και βρέθηκε σε κίνδυνο να παρασυρθεί. Το σιδερένιο πολεμικό πλοίο κατάφερε να απεγκλωβιστεί από το πλευρό της φρεγάτας, αλλά κατά την ενέργεια αυτή απώλεσε το πρυμναίο έμβολο.
Με έναν αντίπαλο ηττημένο, η Virginia στράφηκε προς τον κοντινό USS Congress, το οποίος, έχοντας παρακολουθήσει τη μοίρα της Cumberland, προσάραξε. Μην μπορώντας να πραγματοποιήσει μια επίθεση με ράβδο, η Virginia χείρισε για να πλήξει τη φρεγάτα με ισχυρές πλαγιές, αναγκάζοντας το Congress να παραδοθεί.
Τα δύο σιδερένια πολεμικά πλοία στη συνέχεια κατέληξαν σε ένα μάχη κοντινής απόστασης, και τα δύο καταφέρνοντας χτυπήματα που είχαν ελάχιστη επίδραση. Μετά από αρκετές ώρες σκληρής μάχης, η Monitor αποχώρησε και κατευθύνθηκε προς τα ασφαλέστερα ρηχά νερά. Η Virginia, με ελλιπή ποσότητα πυρομαχικών και λαμβάνοντας υπόψη την υποχωρούσα παλίρροια, αποσύρθηκε στο Norfolk. Η πρώτη μάχη μεταξύ ατμοκίνητων σιδερένιων πολεμικών πλοίων είχε ολοκληρωθεί με ισοπαλία.
Μάχη της Λίσσα (1866)
Η Μάχη της Λίσσας (ή Μάχη του Βις ) έλαβε χώρα στις 20 Ιουλίου 1866 στην Αδριατική Θάλασσα κοντά στο νησί της Δαλματίας Vis (ιταλικά : Lissa) και ήταν μια σημαντική νίκη για την Αυστριακή Αυτοκρατορία απέναντι της αριθμητικά ανώτερης ιταλικής δύναμης.
Η μάχη έλαβε χώρα στα πλαίσια του Τρίτου Πολέμου της Ιταλικής Ανεξαρτησίας στον οποίο η Ιταλία συμμάχησε με την Πρωσία κατά τη διάρκεια της σύγκρουσής της ενάντια στην Αυστρία. Ο κύριος στόχος της Ιταλίας ήταν να καταλάβει τη Βενετία και τουλάχιστον μέρος των περιχώρων της από την Αυστρία. Οι στόλοι αποτελούνταν από ένα μείγμα μη θωρακισμένων ιστιοφόρων πλοίων με ατμομηχανές και θωρακισμένα πλοία που συνδύαζαν επίσης πανιά και ατμομηχανές. Ο ιταλικός στόλος των 12 θωρακισμένων και 17 μη θωρακισμένων πλοίων υπερτερούσε του αυστριακού στόλου των 7 και 11 αντίστοιχα.
Ήταν η πρώτη μεγάλη ναυμαχία μεταξύ θωρηκτών και μια από τις τελευταίες που περιλάμβανε τον εμβολισμό ως τακτική μάχης. Το ιταλικό ναυτικό έριξε περίπου 1450 βολές κατά τη διάρκεια της εμπλοκής, αλλά δεν κατάφερε να βυθίσει ούτε ένα αυστριακό πλοίο και έχασε δύο θωρακισμένες φρεγάτες.
Οι σύγχρονοι σχολιαστές έχουν τώρα την άποψη ότι η Lissa εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια μιας περιόδου ανάπτυξης όπλων όταν η πανοπλία ήταν πολύ ισχυρότερη από τα όπλα που ήταν διαθέσιμα για να την νικήσουν.
Οι Αυστριακοί πίστευαν πως τα πλοία τους είχαν λιγότερο αποτελεσματικά πυροβόλα από τον εχθρό τους, έτσι αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν τους Ιταλούς σε κοντινή απόσταση και να εφαρμόσουν τακτικές εμβολισμού. Ο αυστριακός στόλος διαμόρφωσε μια διάταξη βέλους με τα θωρακισμένα πλοία στην πρώτο γραμμή να επιτίθεται στην ιταλική θωρακισμένη ναυαρχίδα του στόλου. Στον μάχη που ακολούθησε, και οι δύο πλευρές ήταν απογοητευμένες από την έλλειψη ζημιών που προκάλεσαν τα πυροβόλα και τη δυσκολία των εμβολισμών. Παρ’ όλα αυτά, η αποτελεσματική επίθεση και ο εμβολισμός που πραγματοποιήθηκε από το αυστριακό πλοίο εναντίον του ιταλικού Re d’Italia προσέλαβε μεγάλη προσοχή τα επόμενα χρόνια.
Ο ανώτερος ιταλικός στόλος έχασε τα δύο θωρακισμένες φρεγάτες την Re d’Italia και την Palestro, ενώ το αυστριακό SMS Kaiser επέζησε των σημαντικών επαφών/εμβολισμών με συνολικά τέσσερα ιταλικά θωρηκτά πλοία. Η μάχη εξασφάλισε τη δημοτικότητα του εμβολισμού ως όπλο στα ευρωπαϊκά θωρηκτά πλοία για πολλά χρόνια, και η νίκη της Αυστρίας την καθιέρωσε ως τον κυρίαρχο ναυτικό δύναμη στην Αδριατική.
Θωρηκτά και τέχνη
Οι ναυμαχίες της εποχής με πρωταγωνιστές τα θωρηκτά πλοία ενέπνευσαν γνωστούς ζωγράφους.
Στη ναυμαχία της Lissa η Ελλάδα κατέγραψε και αυτή τη δική της νίκη στη ναυμαχία αυτή καθώς ο θαλασσογράφος Κωνσταντίνος Βολανάκης (1837-1907) ήταν ο νικητής διαγωνισμού στον οποίο και ανατέθηκε να φιλοτεχνήσει τον αναμνηστικό πίνακα της νικηφόρου για τους Αυστριακούς ναυμαχία.
Ο Ρώσος θαλασσογράφος Ivan Aivasovky (1817-1900) από τον Κριμαϊκό Πόλεμο μας παρουσιάζει σε μια εξαίρετη θαλασσογραφία τη Ρωσική φρεγάτα Twelve Apostles
Πηγές από διαδίκτυο
https://en.wikipedia.org/wiki/French_ironclad_floating_battery_Lave
https://www.historytoday.com/archive/months-past/crimean-war
http://www.klaus-kramer.de/Schiff/Panzerschiffe/Panzerschiffe_1/Panzerschiffe_1_engl_top.html
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CF%89%CF%81%CE%B7%CE%BA%CF%84%CF%8C
https://naval-encyclopedia.com/industrial-era/1860-fleets/france/napoleon-1850.php
