Γράφει η Αγγελική Αθανασακοπούλου
Ο Ανθυποπλοίαρχος Νικόλαος Ρίτσος ως διοικητής λόχου πεζοναυτών του αγήματος αποβάσεως για την απελευθέρωση της νήσου Χίου έπεσε μαχόμενος κατά την επίθεση κατάληψης του όρους «ΑΙΠΟΣ» στις 16 Νοεμβρίου 1912.
Ο Νικόλαος Ρίτσος με καταγωγή από Μονεμβασιά γεννήθηκε το 1912. Ήταν ένας μάχιμος Αξιωματικός του Ναυτικού. Στις 10 Σεπτεμβρίου 1900, μπήκε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και αποφοίτησε ως μάχιμος σημαιοφόρος στις 10 Ιουλίου 1904. Αργότερα, το 1909, συμμετείχε στο κίνημα του υποπλοίαρχου Κωνσταντίνου Τυπάλδου (1873-1945). Στις 29 Μαρτίου 1910, έγινε Ανθυποπλοίαρχος. Στη συνέχεια, έλαβε μέρος στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Αρχικά, βρισκόταν επί της ατμοβάριδος «ΑΜΒΡΑΚΙΑ» της μοίρας Ιονίου με επικεφαλής τον πλοίαρχο Ι. Δαμιανό. Έτσι, συμμετείχε στις χερσαίες επιχειρήσεις Νικόπολης και Πρέβεζας τον Οκτώβριο του 1912. Τον επόμενο μήνα, έδωσε τις μάχες του με το Ναυτικό Άγημα. Μοιραίες για εκείνον στάθηκαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις απελευθέρωσης της Χίου, αφού σε μία από αυτές τραυματίστηκε θανάσιμα και έχασε τη ζωή του. Μετά τον πρόωρο θάνατό του, ο υιός του Νικόλαος και ο εγγονός του Γεώργιος ακολούθησαν το παράδειγμα του προγόνου τους και υπηρέτησαν το Ναυτικό ως μάχιμοι Αξιωματικοί.
Μετά από έρευνα στο αρχείο της Δημόσιας Κεντρικής Ιστορικής Βιβλιοθήκης Χίου “Κοραής”, εντοπίστηκαν άρθρα εφημερίδων και περιοδικών της Χίου από την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων που αναφέρονται στην απώλεια του Νικόλαου Ρίτσου. Μέσα σε αυτά, υπάρχουν και τρεις επιστολές συγγενών του ήρωα με παραλήπτη τον Χιώτη ιατρό Γεώργιο Πιταούλη. Ο τελευταίος επιχείρησε με ζήλο να σώσει τη ζωή του Ρίτσου, αλλά τα τραύματά του ήταν θανάσιμα. Ωστόσο, η οικογένεια του εκλιπόντος αναγνώρισε την προσφορά του τόσο στο επίπεδο της ιατρικής περίθαλψης του Ανθυποπλοίαρχου όσο και της φροντίδας του τάφου του στο νησί καθώς οι μετακινήσεις των συγγενών των θυμάτων ήταν δύσκολες εκείνη την εποχή. Κοντά σε αυτά, προστίθεται και η μαρτυρία ενός εφήβου για τα γεγονότα εκείνων των ημερών στη Χίο που επιβεβαιώνει τον ηρωισμό του Ρίτσου. Παράλληλα, μια σειρά άρθρων του ημερήσιου Τύπου της Αθήνας περιλαμβάνουν τα ανακοινωθέντα του Υπουργείου Ναυτικών που συνδέονται με τις επιχειρήσεις απελευθέρωσης της Χίου. Πέρα από αυτά, παρατίθεται και υλικό για τη δημιουργία μαρμάρινης λάρνακας που βρίσκεται στον Νάρθηκα του Ναού του Αγίου Γεωργίου Βροντάδου και για τα αποκαλυπτήρια της προτομής του κοντά στον ίδιο χώρο. Το εν λόγω υλικό που βρίσκεται στον τοπικό Τύπο (ΤΑ ΝΕΑ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ) εντοπίστηκε με την πολύτιμη συνδρομή του Φιλοπρόοδου Όμιλου Βροντάδου
Στη μελέτη που ακολουθεί παρουσιάζονται με συνοπτικό τρόπο οι εξελίξεις που οδήγησαν στην κρίσιμη επιχείρηση κατάληψης του «ΑΙΠΟΥΣ» και στη συμπλοκή που κόστισε τη ζωή του Ρίτσου. Η αφήγηση εμπλουτίζεται από την αναλυτική περιγραφή της μάχης του Αίπους από την εφημερίδα Νέα Χίος του 1912. Ακολουθούν οι αναμνήσεις ενός εφήβου από την απελευθέρωση της Χίου που δίνουν με παραστατικό τρόπο τις εικόνες του πολέμου και την επίδρασή τους σε έναν νέο άνθρωπο που ανδρώνεται σε εποχή εθνικής ανάτασης. Ακόμη, η παρουσίαση λεπτομερειών για την κηδεία του αποδίδουν το κλίμα που επικρατούσε στο νησί εξαιτίας της απώλειας του Ανθυποπλοίαρχου. Στη συνέχεια, η μελέτη του περιεχομένου των επιστολών της οικογένειας του Ρίτσου αναδεικνύει την ηθική της εποχής που συγκροτείται από συγκεκριμένες αξίες ανθρωπιστικής κατεύθυνσης. Ανάμεσα σε αυτές, ξεχωρίζει η τελευταία επιστολή του ίδιου του ήρωα στην γυναίκα του λίγες μέρες πριν από τον θάνατό του. Στο τέλος, ο αναγνώστης βρίσκεται μπροστά στα ίχνη του ήρωα που συναντά σήμερα (η στολή, το ξίφος και το μαντήλι του βρίσκονται στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος και η προτομή του ήρωα που βρίσκεται στη Μυροβόλο). Η δράση του Ρίτσου τιμάται και από το Πολεμικό Ναυτικό, καθώς η πυραυλάκατος ΤΠΚ ΡΙΤΣΟΣ υπενθυμίζει στον εχθρό την παράδοση των Ελλήνων να μάχονται με αυταπάρνηση για την πατρίδα τους.
Η πορεία από την απελευθέρωση της πρωτεύουσας της Χίου μέχρι τη μάχη του Αίπους
Στις 10 Νοεμβρίου 1912, το Υπουργείο Ναυτικών εξέδωσε την παρακάτω διαταγή για την απελευθέρωση της Χίου:
“Σήμερον ἐπιβιβάζεται σύνταγμα ἐν Θεσσαλονίκη και πυροβολαρχία λυομένη ἐν Πειραιεῖ. Ταῦτα χρησιμεύσωσι καθ’ ἅς διαταγάς ἤδη ἒξεδώκαμεν πρός ὑμᾶς καί τόν μοίραρχον τῆς Μοίρας τῶν Εὐδρόμων διά κατάληψιν Χίου. Ὥραν ἀπόπλου τελεγραφήσωμεν. Προετοιμάσατε ἐπιχείρησιν Χίου δι’ αὔριον, διεξαχθήσομένην διά Μοίρας Εὐδρόμων, ἐνισχυθησομένην, ἐάν κρίνητε ἀναγκαῖον, καί ὑπό ἂλλων πλοίων, ὑφ’ ὑμᾶς στόλου. Συμφώνως περιστάσεσι δύνασθε ἐνισχύσητε ἐπιχείρησιν Χίου διά πλεονάζοντος μέρους τῆς ὑφ’ ὑμᾶς πεζικῆς δυνάμεως, ἤ ἐνισχυθῆτε δι’ ἐπιχείρησιν Μυτιλήνης ὑπό προωρισμένης διά Χίον δυνάμεως. Ἀνάγκη ὅμως ἳνα ἐντός αὔριον ἂπόβασις Χίου και κατάληψις πρωτευούσης συντελεσθῶσιν”1Φωκάς: 1940:99-100.
Η ελληνική πλευρά είχε συγκεντρώσει τις απαιτούμενες πληροφορίες για την τουρκική στρατιωτική δύναμη στη Χίο. Από την εποχή του ιταλοτουρκικού πολέμου, υπήρχε σημαντική φρουρά, για να απωθήσει ενδεχόμενη ιταλική επίθεση. Έτσι, η παρουσία 2.500 ανδρών και του πυροβολικού υπό τον Συνταγματάρχη Ζιχνή Βέη είχαν αναλάβει την οργάνωση της άμυνας του νησιού.
Ο Συνταγματάρχης πεζικού Ν. Δελαγραμμάτικας ενημερώνει ότι συνέταξε προκήρυξη στην οποία αναφέρεται η κατάληψη του νησιού από τις ελληνικές δυνάμεις την οποία καλούνται να αποδεχτούν οι πολίτες με την υπόσχεση ότι η ασφάλεια, η τιμή και η περιουσία τους θα είναι δεδομένες χωρίς καμία θρησκευτική διάκριση.
«Ώρα ογδόη πρωίας Ελληνικός Στρατός κατέλαβε πρωτεύουσαν Χίου. Ο εν αυτή Τουρκικός Στρατός κι ο έν Κοντάρι τοιούτος συμποσούμενος και περί ώρας 18:00 διεσπάρη εις τα όρη. Δημοσίευσα προκήρυξιν ότι κατέλαβα την νήσον Χίον και εκάλεσα τους πολίτας εις υποταγήν εν υποσχεθείς αυτοίς ασφάλειαν ζωής, τιμής περιουσίας ανεξαρτήτως του Θρησκεύματος.
Εν Χίω τη 12-11-1912 Ωρα 08.45 π.μ. Ν. Δελαγραμμάτικας”
Το Υπουργείο Ναυτικών εξέδωσε το παρακάτω ανακοινωθέν με θέμα την κατάληψη της Χίου, δίνοντας περισσότερες πληροφορίες για τη σύνθεση των ελληνικών δυνάμεων, τις συνθήκες που οδήγησαν στην ένοπλη σύγκρουση, τον αριθμό των θυμάτων και των Τούρκων αιχμαλώτων.
«Ἡ τετάρτη μοῖρα τοῦ Ἑλληνικοῦ στόλου ἀποτελουμένη, ἐκ τῶν εὐδρόμων «Μακεδονίας», «Ἑσπερίας» καί «Ἀρκαδίας» καί τῶν ἀντιτορπιλλικῶν «Νέας Γενεᾶς» καί «Κεραυνοῦ» ὑπό τήν ἀρχηγίαν τοῦ πλοιάρχου Ι. Δαμιανοῦ κατέπλευσεν εἰς τήν πρωτεύουσαν τῆς νήσου Χίου (Κάστρο) τῇ 11η Νοεμβρίου ἡμέρα Κυριακῇ καί ὣρα 8η π.μ. συνοδευομένη ὑπό δύο ταγμάτων τοῦ 7ου πεζικοῦ συντάγματος καί μιᾶς πυροβολαρχίας ỏρειβατικης λυομένης ὑπό τήν διοίκησιν τοῦ συνταγματάρχου τοῦ πεζικοῦ Ν. Δελαγραμμάτικα, ἐπιβαινόντων ἐπί τῶν μεταγωγικῶν «Πατρίδος», «Σαπφοῦς» καί «Ẻρριέττας» καί ἐζήτησε τήν παράδοσιν τῆς νήσου. Ἀποτυχούσης τῆς παρεμβάσεως τῶν προξένων πρός εἰρηνικήν παράδοσιν, ἕνεκα τῆς ἐπιμονῆς τοῦ στρατιωτικοῦ διοικητοῦ τῆς νήσου, ἤρξατο ἀπόβασις τοῦ ἐλληνικοῦ στρατοῦ εἰς θέσιν Κοντάρι, νοτίως τῆς πρωτευούσης, ὣρα 8 μ.μ. Τουρκικός στρατός ἐνεδρεύων ἐπετέθη ἐκ διαφόρων σημείων ὅπως παρεμποδίσῃ τήν ἀπόβασιν, ἥτις ἐνηργήθη ὑπό τήν προστασίαν τοῦ πυροβολικοῦ τοῦ στόλου καί ἐπεραιώθη ἐπιτυχῶς, τοῦ ἀντιπάλου στρατοῦ ὑποχωρήσαντος βαθμηδόν καί αποσυρθέντος περί τήν δύσιν τοῦ ἡλίου ỏλοσχερῶς ἀπό τῶν κατεχομένων ὑπ’ αὐτοῦ θέσεων. Ὁ τουρκικός στρατός ἐγκατέλιπε τήν πόλιν περί τό μεσονύκτιον καί ἀπεσύρθη εἰς τήν κορυφήν τοῦ ὂρους Πρόβατον. Τήν 8ην ὣραν π.μ. τῆς Δευτέρας ὁ ἀποβατικός στρατός προελάσας κατέλαβεν τήν πρωτεύουσαν ἀμαχητί, μεθ’ ὅ προήλασε κατά τοῦ ἒξω ταύτης παρατεταγμένου τουρκικοῦ στρατοῦ, τόν ὁποῖον ἀπεδίωξε μετά μάχην καί καταδιώκει εἰς τό ἐσωτερικόν τῆς νήσου. Ẻφονεύθησαν εἰς δεκανεύς, δύο πεζοναῦται καί δύο στρατιῶται, ἐτραυματίσθη δέ εἷς ἀνθυπασπιστής. Συνελήφθησαν αἰχμάλωτοι αἱ ἀρχαί τῆς νήσου, περί τούς 20, ἐξ ων ἀξιωματικοί ἀστυνόμοι 5, 2 χωροφύλακες, 2 στρατιῶται Τοῦρκοι, εἷς Ἀρμένιος καί λοιποί 4 χριστιανοί στρατιῶται ὡς καί 25 Τοῦρκοι στρατιῶται»2Σκριπ, 1912.
Τό Υπουργείον των Ναυτικών απηύθυνε προς τον Ναύαρχον Κουντουριώτη το ακόλουθον τηλεγράφημα, υπογραμμίζοντας τα αισθήματα υπερηφάνειας και ευγνωμοσύνης της πατρίδας για το κατόρθωμα της απελευθέρωσης της Μυροβόλου από τα άξια τέκνα της:
«13 Νοεμβρίου 1912. Γενομένης χθες καταλήψεως Χίου, στόλος Αιγαίου ὑπό τήν ὑμετέραν δεξιάν ἡγεσίαν δύναται να εἶναι ὑπερήφανος, ὃτι […] ἐτίμησε τήν ἔνδοξον σημαίαν τοῦ Πολεμικοῦ Ναυτικοῦ […] και κατέστησεν ἑαυτόν ἄξιον τῆς εὐγνωμοσύνης τῆς Πατρίδος. Ἐκφράζω τά συγχαρητήρια τῆς Κυβερνήσεως πρός τόν τετιμημένον Ἀρχηγόν τοῦ Στόλου, πρός τά πολύτιμα ἐπιτελεία καί τά ἀνδρεία πληρώματα. Ἡ παρούσα να αναγνωσθῇ ἐν ἐπιθεωρήσει κατά τρεις συνεχείς ἡμέρας.
Ο Υπουργός Ναυτικών Ν. Στράτος»
Όπως προκύπτει από τα παραπάνω τεκμήρια, η κατάληψη της Χίου ήταν μια επιχείρηση που απαιτούσε χρόνο και διάθεση δυνάμεων από την ελληνική πλευρά. Ήταν ένα νησί που ο εχθρός αρνήθηκε να παραδώσει και πολέμησε με σφοδρότητα, για να αποτρέψει την απελευθέρωσή της από τους Έλληνες.
Στη συνέχεια, ο ελληνικός στρατός επιχείρησε την προέλασή του στο εσωτερικό, αφού ολοκληρώθηκε η κατάληψη της πρωτεύουσας της Χίου, για να αντιμετωπίσει την τουρκική δύναμη που είχε αποσυρθεί σε δυσπρόσιτες και οχυρές θέσεις του εσωτερικού του νησιού. Ωστόσο, έγινε φανερό από τις πρώτες συμπλοκές ότι το ελληνικό αποβατικό σώμα δεν είχε την αριθμητική υπεροχή, για να εκτοπίσει τους Τούρκους, αν και το πυροβολικό της Μοίρας των Ευδρόμων και τα ταχυβόλα της “ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ”, που είχαν μεγαλύτερο βεληνεκές στήριζαν σημαντικά το έργο του στρατού και τη βαθμιαία του προέλαση. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η γενική επίθεση στις τουρκικές δυνάμεις του νησιού μπορούσε να γίνει μόνο μετά την άφιξη ενισχύσεων (Φωκάς, 1940:104-105).
Στην ιστορική μελέτη του Επαμεινώνδα Μπαμπούρη για το Ναυτικόν μας κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913 αναφέρεται ότι τρεις μέρες μετά την αποβίβαση του ελληνικού στρατού στο Κοντάρι ο αρχηγός των στρατιωτικών μας δυνάμεων αποφάσισε να καταλάβει όλα τα λιμάνια και τις κατοικημένες περιοχές και να περιορίσει τον εχθρό σε ορεινή και άγονη περιοχή του νησιού, εξαναγκάζοντάς τον σε παράδοση. Προηγουμένως, είχε πληροφορηθεί ότι κάθε επιθετική ενέργεια ήταν δύσκολη και θα προκαλούσε μεγάλες απώλειες, γιατί οι Τούρκοι κατείχαν οχυρές θέσεις.
Χρειάστηκαν σαράντα μέρες για να επιτευχθεί η απελευθέρωση της Χίου μέσα από σφοδρές συγκρούσεις. Αναμφισβήτητα, μία από αυτές ήταν η επιχείρηση κατάληψης του Αίπους, που ξεκίνησε την 15η Νοεμβρίου. Η έκβασή της καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού από τη Μυροβόλο.
Ακολουθεί μια αναλυτική περιγραφή της μάχης του Αίπους από την εφημερίδα Νέα Χίος του 1912. Σε αυτήν, προβάλλεται η δράση του γενναίου λόχου των πεζοναυτών που επιθυμούσαν διακαώς να κάμψουν την αντίσταση των Τούρκων. Σε μία θαρραλέα επιθετική τους ενέργεια υπό τον υποπλοίαρχο Δεμέστιχα, τραυματίστηκε θανάσιμα ο Ανθυποπλοίαρχος Νικόλαος Ρίτσος.
«Τήν ἐσπέραν τῆς Τετάρτης ὁ ὑπό τόν γενναῖον ὑποπλοίαρχον κ. Δεμέστικαν λόχος τῶν πεζοναυτῶν ἐξ 80 περίπου ἀνδρῶν τῶν λοιπῶν ἀσθενῶν ή ἀπασχολημένων διαταχθείς μέτεβη εἰς Βροντάδον ἔνθα διανυκτέρευσεν εἰς τήν παρ’ αυτό μόνην του Ἁγίου Μακαρίου.
Εἶχεν ἢδη ἀποφασισθῇ ἡ διάσπασις ὑπό τῶν ἡμετέρων τῆς ἐπί τῆς κορυφογραμμῆς τοῦ Αἴπους ἐχθρικῆς ζώνης καί ἡ κατάληψις τῆς κορυφῆς αὐτοῦ διαταχθέντος τήν νύκτα τῆς 14 προς την 15 λήγοντος περί ὥραν 4 πρωινήν του 9 λόχου τοῦ 1ου πεζικοῦ συντάγματος τοῦ λοχαγοῦ κ. Δημητρίου Μαυρομιχάλη ὁδηγουμένου μως κατά τήν ἐπιχείρησιν ὐπό τοῦ ἐφέδρου ὑπολοχαγοῦ κ. Ιωαννίδου και τοῦ ἀνθυπολοχαγοῦ κ. Λάμπρου Τζαβέλλα ὅπως καταλάβῃ αὐτήν βοηθούμενος καί ὑπό τοῦ πυροβολικοῦ τῆς «Μακεδονίας». Ὁ καθορισμός τῶν λεπτομερειῶν εἶχε ἀφεθῇ εἰς τούς ἀνωτέρω δύο ἀξιωματικούς. Τόν λόχον τοῦτον ὁ ἕτερος λόχος τῶν πεζοναυτῶν εἶχε συναντήσει ἐν πορείᾳ λαβών παρ’ αὐτοῦ διαταγήν του κ. Συνταγματάρχου ὅπως ὡς ὀπισθοπορεία τόν ἀκολουθήσῃ εἰς τήν κατάληψιν τοῦ Αἲπους. Ἡ ἐπιχείρησις λόγω τοῦ ἀποτόμου καί ἀποκρήμνου τοῦ ὂρους καί τῆς ὀχυρότητος τῆς κορυφῆς ὐπερασπιζομένης ὐπό δυνάμεως Τουρκικοῦ στρατοῦ σημαντικῆς ἦτο ἀρκετά δυσχερής.
Ἡ ἀνάβασις ἤρξατο ἀκριβῶς τήν 4ην πρωινήν ἀναρριχομένων τῶν στρατιωτῶν εἰς τούς απορρῶγας βράχους διά τε τῶν χειρῶν και ποδῶν. Τήν πρωτοπορείαν εἶχεν ὡς ἀνιχνευτής ὁ νεαρός και εὒελπις ἀνθυπολοχαγός κ. Λ. Τσαβέλλας ὁ ὁποῖος εἶχε τό σύνθημα « πάντοτε εμπρός». (….)
Τό πῦρ τοῦ ἐχθροῦ ἐξηκολούθει ἀκάθεκτον ἐπιφέρον σημαντικάς ἀπωλείας εἰς τούς ἡμετέρους αλλ’ ὁ ρηθείς ἀνθυπολοχαγός ἐν μεγίστῃ ψυχραιμία καί γενναιότητι παρατάξας τούς λιγάριθμους στρατιώτας τῆς προπομποῦ ὅσον καλείτερον ἠδυνήθη ἤνοιξεν σφοδρόν πῦρ κατά τοῦ ἐχθροῦ ὐποβοηθήσας οὒτω τήν ἀνάβασιν και τοῦ ὐπολοίπου στρατοῦ.
Καθ’ ἣν στιγμήν ὁ γενναῖος λόχος τῶν πεζοναυτῶν εὑρίσκετο ἐπί τῆς κορυφῆς ἒτοιμος πρός ἐπέλασιν ὁ διοικητής τοῦ λόχου τοῦ πεζικοῦ ἠθέλησε να τόν ἐμποδίσῃ ἀπό τήν προέλασιν πλήν ο κ. Δεμέστικας φρονῶν ὅτι διά μιας ἀποφασιστικῆς ἐπελάσεως ἠδύνατο να ἐκτοπισθῇ ὁ εχθρός εἰς τό πῦρ τοῦ ὁποίου ἦτο ἐκτεθειμένος καί μή θέλων να ἀπολέσῃ εὒθετον εὐκαιρίαν προελάσεως διέταξεν ταχεῖαν πρός τα πρόσω ἐφοδον. Ενῶ δε μία τῶν δυμοιριῶν τοῦ ἐμάχετο κατά μέτωπον ἐμπρός, ουτος παραλαβών τήν διεύθυνσιν τῆς ἂλλης ἐβάδισεν ἀριστερά πρός τόν σκοπόν να ἀποκόψῃ τήν ὑποχώρησιν Τουρκικοῦ τινος ἀποσπάσματος ἐκ 40 ἀνδρῶν ὡς ἐξηκριβωθη κατόπιν ἐκ τῶν συλληφθέντων αἰχμαλώτων τό ὁποῖον ἐπυροβόλει ἒκτινος χαράδρας ὅπου διέμενεν κατεσκηνωμένον.
Κατά τήν προχώρησιν ταύτην τοῦ πεζικοῦ λόχου καθυστερήσαντος το ἂγημα τῶν πεζοναυτῶν σχεδόν εἶχε ἀπομονωθῇ, ἀλλά και οὗτος ὁ σκοπός ἀπέτυχεν. Το Τουρκικόν ἀπόσπασμα αἰφνιδιασθέν ἐζήτησε να σωθῇ διά τῆς φυγῆς ταύτης ὅμως καταστάσης ἀδυνάτου πλέον ἠναγκάσθη να συνάψη μάχην ἐκ μικρᾶς ἀποστάσεως καθ’ην βοηθούντων και τῶν πυρῶν τοῦ πεζικοῦ λόχου κατεστράφη σχεδόν μόνον τοῦ ἀξιωματικοῦ αὐτῶν και τινων στρατιωτῶν δυνηθέντων να διαφύγωσι ἐξ δε τούτων συλληφθέντων αἰχμαλώτων.
Κατά την συμπλοκήν ταύτην ἐπληγώθη θανασίμως ο ἀνθυποπλοίαρχος Ν. Ρίτσος ἐφονεύθη εἰς ναύτης και δύο άλλοι ἐπληγώθησαν3Νέα Χίος, 1912.
Στις αναμνήσεις ενός εφήβου από την απελευθέρωση της Χίου γίνεται αναφορά στους Πεζοναύτες και στον ηρωικό θάνατο του Νικόλαου Ρίτσου που συμμετείχε σε μία σφοδρή μάχη σώμα με σώμα. Οι Έλληνες επιδίωξαν να εκμεταλλευτούν το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, αλλά η οχυρή θέση του αντιπάλου και το χρώμα της στολής των Πεζοναυτών, που τους έκανε εύκολο στόχο καθιστούσαν το έργο τους εξαιρετικά δύσκολο. Πέρα από αυτά, είναι φανερό ότι στα μάτια ενός εφήβου το θάρρος και η ορμή των Αξιωματικών ήταν πρότυπα αξεπέραστης ανδρείας.
“(…) Εν τω μεταξύ ενέσκυψε βαρύς ο χειμών με βροχάς και εθαυμάζαμεν τους ελευθερωτάς μας νά μεταβαίνουν εις την πρώτη γραμμή μέ βροχή καί νά κρατάν μέ τά δυο τους χέρια τα ατομικά τους αδιάβροχα υπεράνω τής κεφαλής των εν είδη ομπρέλας μέ ενθουσιασμόν καί καρτερίαν αυτοί οι ήρωες όχι μιά ή δύο ημέρας αλλά περισσότερο από ένα μήνα, να ξημεροβραδιάζωνται στα παγωμένα βουνά, καί να νομίζης ότι μεταβαίνουν σε πανηγύρι καί όχι στήν πρώτη γραμμή νά χύσουν τό αίμα τους γιά νά μάς χαρίσουν τήν Ελευθερίαν μας. Η Χίος θά τούς ευγνωμονή εσαεί. Επειδή παρενοχλείτο το χωρίον Βροντάδος από τον εχθρόν, κείμενον εις την παρυφήν τού όρους Αίπους, διετάχθη άγημα Πεζοναυτών να καταλάβη τήν οχυράν ταύτην θέσιν. Τότε είδον τον αείμνηστον Νικόλαον Ρίτσον έξωθεν του Στρατώνος όπου ήτο παρατεταγμένον τό απόσπασμα έτοιμον πρός εκκίνησιν νά δίδη διαταγάς. Κατά τήν ανάβασιν του Αίπους κατέλαβον τους Τούρκους σκοπούς κοιμόμενους άλλως θά εξοντώνετο τελείως το απόσπασμα λόγω τής οχυροτάτης θέσεως και του στόχου που παρουσίαζε η στολή των Πεζοναυτών. Παρά ταύτα συνήφθη πεισματώδης μάχη σώμα μέ σώμα οπότε ειδοποιήθη το εξοπλισμένον (Μακεδονία) και εβομβάρδισε τάς τουρκικάς θέσεις. Εν τέλει κατελήφθη τό Αίπος μέ απωλείας μεταξύ τών οποίων ο Ρίτσος καί Παστρικάκης. Μιαν ημέραν οι Τούρκοι από το Προβάτειον όρος απεπειράθησαν νά καταλάβουν τό χωρίον Καριές αλλά τούς υπεδέχθη τό εκεί ευρισκόμενον Ελληνικόν απόσπασμα καί τούς απεδεκάτησε τελείως. Άλλοτε πάλιν εγκατέστησαν ένα πυροβόλον εις τήν θέσιν Σταυρί παρά το μοναστήριον τού Αγίου Μάρκου καί έβαλε κατά των προφυλακών μας διά εντυπωσιακούς λόγους, αλλ’ αμέσως ανεπτύχθη ο στρατός και με ένα κανόνι μιακράς ακτίνος δράσεως τόν ηνάγκασε νά σιγήση. Όσάκις οι εχθροί απεππειράθησαν να προχωρήσουν έξω από τα οχυρά τους αποδεκατίσθησαν”4Χιακός Λαός, 1972.
Η κηδεία του Ανθυποπλοίαρχου Νικόλαου Ρίτσου
Στις 22 Νοεμβρίου 1912, στην εφημερίδα Νέα Χίος, παρουσιάζεται η μαρτυρία του δασκάλου Ιωάννη Γλύκα για τις τελευταίες στιγμές του Ρίτσου. «Ο Νικόλαος Ρίτσος ηθέλησε να μάθη το όνομα του περιποιημένου αυτόν Ιατρού και αφού τον ηυχαρίστησεν, ρώτησε αυτόν, εάν νικώμεν, ότε δε ο Ιατρός τον επιστοποίησεν ότι καθόλα τα σημεία είμεθα νικηταί, τότε ως άλλος Επαμεινώνδας είπε τας τελευταίας μόνον ταύτας λέξεις, τότε και εγώ αποθνήσκω ευχαριστημένος και αυθωρεί εξέπνευσεν. Ο νεκρός του Ρίτσου έμεινε την νύχτα στο κελί της εκκλησίας και το πρωί κηδεύτηκε στην μητρόπολη Χίου και ενταφιάστηκε στο νεκροταφείο του Αγίου Ιωάννου».
Σε συγκεκριμένο άρθρο της εφημερίδας Νέα Χίος του 1912 τονίστηκαν τόσο οι ψυχικές (γενναίος, λεοντόθυμος) όσο και οι πνευματικές αρετές (μορφωμένος Αξιωματικός) του Ρίτσου. Παράλληλα, υπογραμμίστηκε «η συγκινητική συρροή των Χίων» στην κηδεία του, γεγονός που επιβεβαιώνει την αναγνώριση του πατριωτισμού του εκλιπόντος από την κοινωνία του νησιού.
Ο ένδοξος νεκρός Ν. Ρίτσος
«Η κατάληψις τῆς κορυφῆς τοῦ ὂρους Αἲπους ῦπό τῶν γενναίων πεζοναυτῶν και τοῦ 8ου λόχου τοῦ 7ου πεζικοῦ συντάγματος ἐστοίχισε τήν ζωήν και τοῦ νεαρού και λεοντοθύμου ἀνθυποπλοιάρχου Ν. Ρίτσου τραυματισθέντος θανασίμως κατά την ἐφ’ ὅπλου λόγχην ἐφόδον τό ὐπ’ αὐτόν λόχου τῶν ἀνδρείων παλληκαριῶν καί ἀποθανόντος κατά την αυτήν νύκτα παρά τάς παρασχεθείσας αὐτῷ ἰατρικάς περιθάλψεις.
Ο ἀνθυποπλοίαρχος Ν. Ρίτσος ἐθεωρεῖτο ὡς εἰς ἐκ τῶν γενναιοτάτων και πολύ μορφωμένων ἀξιωματικῶν τοῦ Βασιλικοῦ ναυτικοῦ τῆς Ἑλλάδος παρασχών πολυτιμωτάτας ὑπηρεσίας εἰς τόν ἀγῶνα πολεμήσας γενναιώτατα μετά τοῦ ὑπ’ αὐτόν λόχου και πεσών ἐνδόξως ὡς ἀληθής πατριώτης. Τιμή κα δόξα εἰς τόν ἣρωα ἀξιωματικόν.
Η κηδεία τοῦ ἐνδόξου νεκροῦ γενομένη τήν ἑπομένην ὑπῆρξεν ἐπιβλητικωτατη ἐν μέσῳ συγκινητικῆς συρροῆς τῶν Χίων ὑπέρ ἐλευθερίας τῶν ὁποίων ἔπεσε. Λόγους ἐπικηδείους ἐξεφώνησαν ὁ ἀρχιδιάκονος κ. Ιερώνυμος, ὁ ὓπαρχος τοῦ Κεραυνοῦ κ. Κ. Μαλάμος και ο κ. Χαντέλης Γυμνασιάρχης. Στεφάνους δε κατέθεσαν ἡ Δημαρχία Χίου καί οἱ ἀξιωματικοί τοῦ Βασιλικοῦ ναυτικοῦ.
Εἰς τόν ἔνδοξον νεκρόν ἀπεδόθησαν τιμαί στρατιωτικαί. Όλαι δέ αἱ σημαῖαι ἐκυμάτιζον μεσίστιοι».
Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στον ιστότοπο "Πολίτης της Χίου' τον Δεκέμβριο του 2021
