Γράφει ο Εμμανουήλ Μουρτζάκης
ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ
Σύμφωνα με τις Άκρως Απόρρητες Εκθέσεις της NSA (NSA/CSSM 123-21Αποχαρακτηρίστηκε και δόθηκε στην δημοσιότητα την 02-07-2003, η πλήρης έκθεση στο https://www.nsa.gov/Helpful-Links/NSA-FOIA/Declassification-Transparency-Initiatives/Historical-Releases/USS-Liberty και της CIA2Αποχαρακτηρίστηκε και δόθηκε στην δημοσιότητα τον Ιούνιο του 2006 , η πλήρης έκθεση στο https://www.cia.gov/readingroom/docs/DOC_0001359216.pdf η ανάπτυξη του USS Liberty (AGTR-5) στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου το 1967 έγινε για καθαρά επιχειρησιακούς λόγους.
Ήδη από τον Μάϊο του 1967 και παρά την ύπαρξη αεροπορικών μέσων SIGINT3SIGINT: Signal Intelligence, υποκλοπές η/μ κυμάτων και radar.στην περιοχή, όπως ένα ειδικά διαμορφωμένο αεροσκάφος C-130S της Αμερικανικής Αεροπορίας (USAF) καθώς και ένα αεροσκάφος SIGINT EC-121S του Αμερικανικού Ναυτικού, οι επιχειρησιακές απαιτήσεις ήταν δύσκολο να καλυφθούν. Ο χρόνος on task για τα αμερικανικά αεροσκάφη που απογειώνονταν από την Αθήνα ή τη Σούδα ήταν μόλις πέντε (5) ώρες, το οποίο θεωρούνταν μη ικανοποιητικό για αποτελεσματικές επιχειρήσεις υποκλοπών. Παράλληλα, λόγω του εκτοπίσματος και των διαθέσιμων χώρων του πλοίου υπήρχε σαφώς μεγαλύτερη δυνατότητα για μεταφορά εξοπλισμού συγκριτικά με ένα αεροσκάφος αντίστοιχου ρόλου4Σύμφωνα με την NSA ένα πλοίο υποκλοπών μπορούσε να φέρει εξοπλισμό ισοδύναμο με τα συστήματα υποκλοπών δεκατριών (13) αεροσκαφών. Πριν την συγκεκριμένη αποστολή το πλοίο είχε εκτελέσει μια σειρά ευαίσθητων αποστολών στην Δυτική Αφρική με μεγάλη επιτυχία. Η υπαγωγή του πλοίου ήταν αρχικά στον Commander Chief Atlantic και εν συνεχεία στον Commander in Chief US Navy Europe Ναύαρχο John S.McCain Jr ενώ κυβερνήτης του ήταν ο Αντιπλοίαρχος WilliamL.McGonagle5https://www.history.navy.mil/our-collections/photography/us-people/m/mcgonagle-william-l.html. Οι οδηγίες που είχαν δοθεί στο πλοίο ήταν να μείνει σε απόσταση όχι μικρότερη των 20ν.μ από τα αιγυπτιακά παράλια και των 15ν.μ από τα παράλια του Ισραήλ με κύρια αποστολή την υποκλοπή των επικοινωνιών των αραβικών χωρών κυρίως6Στο πλοίο επέβαιναν τόσο αραβομαθείς όσο και γνώστες της εβραϊκής γλώσσας.
ΕΠΙΘΕΣΗ
Το πρωινό της 8ης Ιουνίου 1967 ήταν ηλιόλουστο χωρίς νέφωση και με ορατότητα που έφθανε στα 10ν.μ. Η κατάσταση συναγερμού στο πλοίο ήταν η συνήθης ενώ οι εντολές που είχαν δοθεί στην Γέφυρα ήταν να κινηθεί πλησίον των ακτών του Al – Arish στην Αίγυπτο και με ταχύτητα ως 5 κόμβοι για να είναι δυνατή η συλλογή πληροφοριών. Λίγο πριν τις 09:007Όλες οι χρονικές στιγμές που αναφέρονται στο κείμενο είναι σε τοπική ώρα (Local Time) εντοπίσθηκαν δύο δελταπτέρυγα, μαχητικά αεροσκάφη μονής μηχανής σε ύψος 5000 ποδών περίπου και σε απόσταση περίπου 2ν.μ χωρίς να κάνουν κάποια κίνηση προς το πλοίο. Λίγο αργότερα ένα άγνωστο αναγνωριστικό αεροσκάφος 8Από την έρευνα αποκαλύφθηκε ότι ήταν τύπου Noratlas της Ισραηλινής Αεροπορίαςπλησίασε το πλοίο 3-5ν.μ, έκανε μία στροφή από την δεξιά πλευρά του πλοίου και κινήθηκε προς την χερσόνησο του Σινά. Το αεροσκάφος δεν έκανε προσπάθεια να επικοινωνήσει με το πλοίο αλλά ούτε και το αντίστροφο. Ο κυβερνήτης εντόπισε με τα κιάλια του ένα άγνωστο αεροσκάφος περίπου 45°- 50° στην δεξιά πλευρά του πλοίου να κινείται με μεγάλη ταχύτητα και σε απόσταση 5-6ν.μ συνεχώς μειούμενη. Την ίδια στιγμή εμφανίστηκε σε αντίστοιχη απόσταση δεύτερο αεροσκάφος στην αριστερή πλευρά. Ένας εκκωφαντικός κρότος ακούστηκε ξαφνικά. Αμέσως σημάνθηκε «Γενικός Συναγερμός» από τα μεγάφωνα. Από την προσβολή ο κυβερνήτης τραυματίστηκε στο δεξί του πόδι και αιμορραγούσε αλλά παρέμεινε στην Γέφυρα ενώ έδωσε εντολή να εκπεμφθεί άμεσα Επείγον Ναυτικό Σήμα ότι το πλοίο δέχεται επίθεση προς τον 6ο Στόλο (η διοίκηση του ήταν στο αεροπλανοφόρο USS Saratoga – CVA 60).
Τα αεροσκάφη συνέχισαν να διασταυρώνουν το πλοίο και να επιτίθενται με όλα τους τα μέσα. Αργότερα διαπιστώθηκε ότι την επιδρομή εκτέλεσαν δύο ισραηλινά Mirage III, γαλλικής κατασκευής εξοπλισμένα με 30mm cannon, 2 βόμβες 1000 pounds η κάθε μία και 4 καλάθους ρουκετών με συνολικά 18 ρουκέτες και σε 6 διαδοχικές επιθέσεις. Οι προσβολές των Ισραηλινών ήταν επιτυχείς με αποτέλεσμα τα πρώτα λεπτά το πλοίο να απωλέσει πλήρως τις εξωτερικές και τις εσωτερικές του επικοινωνίες καθώς και την ηλεκτρική του ισχύ. Εντός όμως μερικών λεπτών οι επικοινωνίες αποκαταστάθηκαν μετά από υπεράνθρωπες προσπάθειες του πληρώματος και με την χρήση του δικτύου hicom (high command radio circuit9Υψηλής ταχύτητας και συχνότητας κρυπτοκαλυμένο δίκτυο του Αμερικανικού Ναυτικού για άμεση επικοινωνία μεταξύ ναυτικών μονάδων σε περίπτωση ανάγκης.) ήταν δυνατή η επικοινωνία με την Αρχή Επιχειρησιακού Ελέγχου. Παράλληλα, στο πλοίο ξέσπασαν τρεις διαφορετικές πυρκαγιές καλύπτοντας μεγάλο μέρος του με καπνό και φλόγες χωρίς όμως να επεκταθούν. Να σημειωθεί ότι τη στιγμή της επίθεσης το USS Liberty βρισκόταν 25 ν.μ από την πλησιέστερη ακτή.
Η επίθεση δεν σταμάτησε με την αεροπορική προσβολή. Πολύ σύντομα, έκαναν την εμφάνιση τους τρεις τορπιλάκατοι (η μία εκ των οποίων αναγνωρίστηκε ως η Τ-206 INS Tachmas του Ισραηλινού Ναυτικού) οι οποίες κινούνταν με μεγάλη ταχύτητα (25-30 κόμβους) προς το πλοίο και σε απόσταση 15ν.μ περίπου. Οι τορπιλάκατοι επιτέθηκαν, η πρώτη τορπίλη πέρασε 25 γιάρδες από την πρύμη του πλοίου ενώ σε λίγα δευτερόλεπτα η δεύτερη χτύπησε λίγο μπροστά από την Γέφυρα και λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας στην δεξιά πλευρά του πλοίου το οποίο αμέσως άρχισε να παίρνει αντίστοιχη κλήση. Η έκρηξη ταρακούνησε όλο το πλοίο αλλά δεν προκάλεσε φωτιά. Άνοιξε όμως μία οπή 12μ επί 7,5μ στην δεξιά πλευρά. Το πλοίο ακινητοποιήθηκε και αμέσως άρχισε να πλημμυρίζει με νερά. Οι τρείς τορπιλάκατοι σταμάτησαν 500-800 γιάρδες από το αμερικανικό πλοίο και στις 15:05 απομακρύνθηκαν με πορεία ανατολική και με υψηλή ταχύτητα επιστρέφοντας στην βάση τους. Ήταν σκάφη τύπου Ayah του Ισραηλινού Πολεμικού Ναυτικού (εκτόπισμα 62 τόννων, 15μελές πλήρωμα, ταχύτητα 42 κόμβους, έφεραν δύο τορπίλες και διάφορα μικρού διαμετρήματος πυροβόλα). Τελικός απολογισμός από την επίθεση ήταν 34 νεκροί και 171 τραυματίες μέλη του πληρώματος και της NSA.
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ
Υπό τον συντονισμό του κυβερνήτη του πλοίου, έγινε προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι ζημιές του πλοίου. Σε αυτό συνέβαλαν τόσοι οι χειρισμοί του, καθώς και η συνολική προσπάθεια του πληρώματος υπό την καθοδήγηση του Ά Μηχανικού. Παράλληλα, η βασική μέριμνα ήταν οι τραυματίες και οι νεκροί του πληρώματος γι’αυτό και η τραπεζαρία του πλοίου είχε μετατραπεί σε χειρουργείο μάχης και σταθμός πρώτων βοηθειών. Την ίδια στιγμή το Ναυτικό Σήμα του πλοίου είχε φθάσει μέσω του USS Saratoga στον Διοικητή του 6ου Στόλου ο οποίος βρισκόταν επί του USS Little Rock (ελαφρύ καταδρομικό κατευθυνόμενων βλημάτων). Ο τελευταίος, πενήντα λεπτά μετά την επίθεση περίπου έδωσε εντολή στα αεροπλανοφόρα USS America και USS Saratoga να απογειώσουν αεροσκάφη Α-4 Skyhawk για την προστασία του πλοίου υποκλοπών ενώ έθεσε και σε ετοιμότητα απογείωσης τα F-4 Phantom. Επιπλέον, το πρώτο (USS America) ανέλαβε και το καθήκον του εναέριου ανεφοδιασμού των μαχητικών με δεδομένο ότι η απόσταση του Battle Group ήταν περίπου 450ν.μ από το σημείο της επίθεσης, νοτίως της Κρήτης. Στην συνέχεια, ο 6ος Στόλος ο οποίος είχε ως περιοχή ευθύνης την Μεσόγειο Θάλασσα ενημέρωσε τον US Commander in Chief Europe (CINCEUR) καθώς και τον Chief of Naval Operations (CNO) για την διαταγή απογείωσης των αεροσκαφών και ότι τα τελευταία θα βρίσκονται στην περιοχή του συμβάντος στις 17:15 περίπου.
Δεκαέξι ώρες περίπου μετά το συμβάν τα Α/Τ USS Davis (DD-937) και USS Massey (DD-778) έφθασαν πλησίον στο πληγέν πλοίο. Παράλληλα, το αεροπλανοφόρο USS America σε απόσταση 138ν.μ προσέγγιζε το USS Liberty κινούμενο με ταχύτητα 30 κόμβων. Άμεσα επιβιβάστηκε στο πλοίο προσωπικό από τα δύο Α/Τ για συνδρομή ενώ ελικόπτερα Kaman SH-2F Seasprite ξεκίνησαν την αερομεταφορά τραυματιών και νεκρών προς το USS America το οποίο διέθετε υψηλές δυνατότητες περίθαλψης τραυματιών. Έγινε μεταφορά όλο του διαβαθμισμένου υλικού στο USS Davis και λεπτομερή καταγραφή όλων των ζημιών του πλοίου. Με την συνοδεία των δύο Α/Τ καθώς και ενός ρυμουλκού ανοιχτής θαλάσσης το πλοίο κινήθηκε αργά, ως 7 κόμβους, κατευθείαν προς λιμένα Μάλτας για δεξαμενισμό και όχι προς λιμένα Σούδας στην Κρήτη όπως αρχικά είχε αποφασισθεί.
«PLEASE INFORM THE PRESIDENT»
Παρά τη τραγική κατάσταση του πλοίου και ενώ υπάρχουν 34 νεκροί το Αμερικανικό Πεντάγωνο δεν είχε ενημερωθεί άμεσα. Μία ώρα και 11 λεπτά μετά την επίθεση ο CINCEUR ενημέρωσε τα ανώτερα κλιμάκια της αμερικανικής διοίκησης και ζήτησε επίμονα να ενημερωθεί και ο Πρόεδρος Lyndon B. Johnson10Υπήρξε ο 36ος Πρόεδρος των ΗΠΑ https://www.stateoftheunionhistory.com/2015/11/1969-lyndon-b-johnson-un-condemns.html. Αρχικά ενημερώθηκε ο ειδικός σύμβουλος για θέματα ασφαλείας Walt Rostow ο οποίος και ενημέρωσε με την σειρά του τον Πρόεδρο με γραπτό σημείωμα δύο φορές καθόσον υπήρχε σε εξέλιξη συνάντηση με μέλη του Κογκρέσου. Αν και αρχικά επικράτησε σύγχυση για το ποιος έκανε την επίθεση αλλά και προβληματισμός για τυχόν συμμετοχή των Σοβιετικών, ο Αμερικανός Στρατιωτικός ακόλουθος στο Ισραήλ έλαβε την πληροφορία από τους Ισραηλινούς ότι η προσβολή έγινε από λάθος δικό τους και πληροφόρησε άμεσα το Πεντάγωνο. Άμεσα δόθηκε εντολή τα αεροσκάφη που προσέγγιζαν το πλοίο να επιστρέψουν ενώ όλες οι ανακοινώσεις στα ΜΜΕ για το συμβάν θα γίνονταν από το Λευκό Οίκο αποκλειστικά.
ΓΚΟΛΑΝ
Πριν τον πόλεμο των Έξι Ημερών η περιοχή ανήκε στην Συρία, η οποία και είχε στρατιωτικό πλεονέκτημα έναντι του Ισραήλ, δημιουργώντας συνεχώς προβλήματα στους εκεί εβραϊκούς οικισμούς. Οι Συριακές Ένοπλες Δυνάμεις (ΣΕΔ) είχαν μετατρέψει τον ορεινό όγκο σε μια εξαιρετικά οχυρή θέση με υπόγεια καταφύγια, πυροβολεία και θέσεις αρμάτων μάχης. Κατά τις επιχειρήσεις στο Σινά και παρά τις πομπώδεις ανακοινώσεις η Συριακή κυβέρνηση είχε επιδείξει προσεκτική αυτοσυγκράτηση αποφεύγοντας επιμελώς την γενική εμπλοκή με το Ισραήλ. Οι Σύριοι προσπάθησαν με μονάδες ειδικών δυνάμεων να διεισδύσουν στο Ισραήλ αλλά χωρίς επιτυχία περιορίζοντας τελικά τις ενέργειες τους σε σποραδικά πυρά πυροβολικού. Η διάταξη δυνάμεων στα υψίπεδα του Γκολάν ήταν σαφώς υπέρ των Σύριων καθώς η Βόρεια Διοίκηση του Ισραηλινού Στρατού είχε υπό την ευθύνη της και τα σύνορα με την Ιορδανία και τον Λίβανο, ενώ όλη η προσοχή είχε στραφεί στο νότιο μέτωπο του Σινά. Επιπρόσθετα, μια επίθεση εναντίον της Συρίας πιθανόν να προκαλούσε την στρατιωτική επέμβαση της ΕΣΣΔ πράγμα που έκανε τους ισραηλινούς ακόμα πιο διστακτικούς παρά την πίεση της κοινής γνώμης. Τελικά, η εντολή για επίθεση δόθηκε μόνο όταν έγινε ξεκάθαρη η νίκη των ισραηλινών όπλων στο Σινά και την Δυτική Όχθη στις 9 Ιουνίου 1967 ακριβώς μία μέρα μετά την προσβολή του USS Liberty και συνεπώς την αδυναμία των ΗΠΑ να γνωρίζουν λεπτομερώς, και συνεπώς να ελέγχουν, τις κινήσεις των Ισραηλινών. Με γρήγορη και δυναμική κίνηση τεθωρακισμένων και ειδικών δυνάμεων υπό την συνεχή κάλυψη της ισραηλινής πολεμικής αεροπορίας και αυτή η επίθεση ήταν επιτυχής. Το Σάββατο 10 Ιουνίου το απόγευμα τέθηκε σε ισχύ από τον ΟΗΕ η κατάπαυση του πυρός αφού όμως οι Ισραηλινοί αψηφώντας κάθε προειδοποίηση είχαν ισχυροποιήσει τις θέσεις τους. Τα υψίπεδα του Γκολάν πέρασαν οριστικά στην Ισραηλινή πλευρά όπου και παραμένουν ως σήμερα11Η σημασία αυτού του ορεινού όγκου για την ασφάλεια του Ισραήλ είναι εύκολο να γίνει αντιληπτή απλά και μόνο εξετάζοντας την γεωγραφία της περιοχής και την μορφολογία του υψιπέδου. Με υψόμετρο που φθάνει τα 180 μέτρα από την κοιλάδα Γιαρμούκ στο νότο και 2800 μέτρα από το Όρος Ερμών, αποτελεί μια ογκώδη ηφαιστειακή ορεινή επιφάνεια η οποία δεσπόζει πάνω από την Θάλασσα της Γαλιλαίας, πάνω από τις ορεινές κοιλάδες του Λιβάνου αλλά κυρίως πάνω από την πεδιάδα της Δαμασκού. Μέσω της κατάλληλης αξιοποίησης και εξοπλισμού της θέσης με συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου είναι δυνατός ο έλεγχος του Λιβάνου, της Συρίας και της Ιορδανίας.
Μετά τον πόλεμο, τα Υψίπεδα του Γκολάν απέκτησαν για το Ισραήλ χαρακτήρα στρατηγικού βάθους. Για πρώτη φορά από το 1948, η βόρεια μεθόριος του Ισραήλ αποκτούσε φυσική άμυνα έναντι πιθανής συριακής προέλασης. Η απότομη κλίση των υψωμάτων προς την Κάτω Γαλιλαία καθιστά εξαιρετικά δύσκολη οποιαδήποτε επίθεση από ανατολικά προς δυτικά, προσφέροντας στο Ισραήλ ένα πλεονέκτημα που έως το 1967 κατείχε η Συρία. Η παρουσία των Υψιπέδων ως φυσικού τείχους είχε δύο άμεσες συνέπειες: πρώτον, διακοπή των συριακών επιθέσεων πυροβολικού στις ισραηλινές κοινότητες· δεύτερον, αλλαγή των συσχετισμών ισχύος στον στρατηγικό υπολογισμό της Συρίας. Η ήττα του 1967 θεωρήθηκε από το καθεστώς της Δαμασκού ως εθνική καταστροφή, η οποία υπονόμευσε την αξιοπιστία του συριακού στρατού και συνέβαλε στην πολιτική αστάθεια που οδήγησε τελικά στην άνοδο του Χαφέζ αλ-Άσαντ το 1970. Η σημασία των Γκολάν επιβεβαιώθηκε ξανά στον Πόλεμο του Γιομ Κιπούρ το 1973. Σε αντίθεση με τη γενική αντίληψη ότι η σύγκρουση αυτή υπήρξε μια προσωρινή βελτίωση της αραβικής αυτοπεποίθησης, το ξέσπασμα των μαχών στα Γκολάν δείχνει πόσο κρίσιμος ήταν ο έλεγχος τους: οι συριακές δυνάμεις εξαπέλυσαν μια μαζική επιχείρηση για την ανακατάληψη των υψιπέδων, προωθούμενες κατά τις πρώτες ώρες σε βάθος που έθεσε σε κίνδυνο τις ισραηλινές θέσεις. Παρά τις αρχικές επιτυχίες, η ισραηλινή αντεπίθεση ανέτρεψε την κατάσταση, επιβεβαιώνοντας ότι τα υψώματα αποτελούσαν πλέον αναπόσπαστο μέρος της αμυντικής αρχιτεκτονικής του Ισραήλ.
«ΕΚΑΤΟ ΥΠΟΨΙΕΣ ΔΕΝ ΚΑΝΟΥΝ ΜΙΑ ΑΠΟΔΕΙΞΗ», Φιόντορ Ντοστογιέφσκι
Το ερώτημα αν οι Ισραηλινοί γνώριζαν πριν προσβάλουν το USS Liberty ότι πρόκειται για αμερικανικό πλοίο δεν μπορεί να απαντηθεί με σιγουριά. Είναι όμως δεδομένο ότι αποδέχτηκαν άτυπα την ενοχή τους, επιμένοντας επίσημα ότι πρόκειται για ένα μοιραίο λάθος και απορρίπτοντας όλα τα σενάρια που έκαναν κατά καιρούς την εμφάνιση τους. Μάλιστα, τον Μάιο του 1968 η Ισραηλινή κυβέρνηση αποζημίωσε τις οικογένειες των θυμάτων με το ποσό των 3.320.000 USD, ενώ το 1969, έδωσε άλλα 3.557.000 USD στους τραυματίες της επίθεσης. Τελικώς, το Δεκέμβριο του 1980 οι Ισραηλινοί πλήρωσαν 6 εκατομμύρια USD, για τις υλικές ζημιές που προκλήθηκαν στο πλοίο, συν τόκους 13 ετών. Επομένως, ακόμα και αν τα ποσά αυτά δεν απαλύνουν τον πόνο για τις απώλειες τόσων ανθρώπινων ζωών είναι μία ένδειξη ενοχής. Αν και η επίθεση είναι μια σχετικά απλή προσβολή ενός “εύκολου” στόχου από αεροσκάφη και πλοία επιφανείας οι προεκτάσεις της είναι αντιστρόφως ανάλογες τόσο σε τακτικό όσο και σε επιχειρησιακό αλλά κυρίως σε στρατηγικό επίπεδο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
“Did Israel Think U.S. Ship was Russian?” The Observer, 1967.
“Jocko Podcast 327: Attack on The U.S.S. Liberty w/ Phil Tourney, Larry Bowen, Joe Meadors.” (YouTube). 2022. https://www.youtube.com/watch?v=JITBsNMcN8A&t=3662s.
“Texts of Johnson Statement on Marshall and News Conference on various Issues.” New York Times, June 14th, 1967, 18.
“The U.S.S. Liberty.” The Sun, July 3rd, 1967, 1.
“U.S.S. Liberty Incident.” The Office of the Secretary of Defense and Joint Staff. https://documents.theblackvault.com/documents/terrorism/liberty/173.pdf
Clark M. Clifford “Memorandum for W. W. Rostow” July 18th 1967. https://www.governmentattic.org/34docs/DoDmdrLog_2008-2017.pdf.
Marlowe, Maximus, and Phillip Tourney. “Interview with Phillip Tourney.” Personal Interview, April 5th, 2022.
Nelson, P. F., Gallo, E. A., Kukal, R. G., & Tourney, P. F. Remember the Liberty!: Almost Sunk by Treason on the High Seas. Trine Day, 2017.
Rusk, Dean. As I Saw It: a Secretary of State’s Memoirs. W. W. Norton & Company. 1990.
Scott, Richard. “Ten Killed in Israeli Attack on U.S. Ship.” The Guardian, 1967. Tourney, Phillip. F., & Gahary, David R. Erasing the Liberty: The Battle to Keep Alive the Memory of Israel’s Massacre on the U.S.S. Liberty. Rockstar Publishing, 2018.
