Κείμενο: Δημήτρης Τσιγκάρης
Μία εξιστόρηση ίσως με παράξενο τίτλο συνδυασμένη και με πολιτικά γεγονότα μιας άλλης εποχής βασισμένη στο βιβλίο της Nicolette Jones, The Plimsoll Sensation, first published in Great Britain in 2006. (Προσωπική βιβλιοθήκη του γράφοντος).
Βρισκόμαστε στην Ευρώπη στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα όπου το εμπόριο με υπερπόντιες χώρες και η διακίνηση ανθρώπων προς μεταναστευτικούς προορισμούς, ή προς και από τόπους εμπορικού ενδιαφέροντος, βρίσκονται σε άνθιση. Πολλά πλοία, ως επί το πλείστον ιστιοφόρα ή με συνδυαστική πρόωση ιστίων και ατμού, αναχωρούν από τα τότε μεγάλα Ευρωπαϊκά λιμάνια, κυρίως Λονδίνο, Λίβερπουλ και Νιούκαστλ της Αγγλίας, Αμβέρσα του Βελγίου, τη Μεσογειακή Μασσαλία κ.α., έμφορτα με φορτία που εξάγονται προς χώρες της Ασίας και την Αυστραλία αλλά και με επιβάτες. Τελικός στόχος των πλοίων ήταν φυσικά να κάνουν το ταξίδι της επιστροφής πάλι έμφορτα με άλλα εμπορεύματα, και με άλλους επιβάτες συμπληρώνοντας έτσι ένα επικερδές κυκλικό ταξίδι.
Δυστυχώς όμως, λόγω της τότε ανυπαρξίας ουσιαστικών κανόνων ασφαλείας και προστασίας την ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα, αδυναμίας πραγματοποίησης ακόμα και βραχυπρόθεσμων μετεωρολογικών παρατηρήσεων, αλλά κυρίως σαν θυσία στο βωμό του κέρδους, πολλά πλοία υπερφορτωμένα και ασυντήρητα έως αναξιόπλοα, δεν τελείωναν το ταξίδι τους και δεν επέστρεφαν ποτέ … Οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές ναυτικών ή επιβατών ήταν τραγικές, ενώ για την απώλεια των πλοίων και των φορτίων οι εμπορικές συνθήκες της εποχής δεν ήταν καταστροφικές για τους πλοιοκτήτες οι οποίοι προηγουμένως εξασφάλιζαν ασφαλιστικά συμβόλαια υψηλών ασφαλιστικών αποζημιώσεων από συνδικάτα ασφαλιστών οι οποίοι εν τω μεταξύ είχαν αποκομίσει υψηλά κέρδη από προηγούμενες συναφείς ασφαλιστικές ενασχολήσεις και δραστηριότητες.
Όμως, οι ήδη τεράστιες και συνεχείς απώλειες είχαν προκαλέσει σταδιακά την προσοχή και τη δυσφορία πολλών φορέων και ιδιωτών ασχολουμένων με τα πλοία και την ναυτιλία, κυρίως οικογενειών των ναυτικών αλλά και νομικών κύκλων. Και σαν μεγάλη και τελική αφορμή για τη μεγιστοποίηση των προβληματισμών, στάθηκε το ναυάγιο και η ολική απώλεια του πλοίου «London», ηλικίας μόλις δύο ετών το οποίο ήταν ναυπηγημένο σαν ατμόπλοιο αλλά και όπως ήταν σύνηθες κατά την βικτωριανή εποχή, εξοπλισμένο και με κατάρτια και ιστία για τη δυνατότητα επί πλέον πρόωσης και μεγαλύτερη ταχύτητα όταν οι καιρικές συνθήκες ευνοούσαν. Το πλοίο απέπλευσε από τις αποβάθρες East India Docks του ποταμού Τάμεση του Λονδίνου την Τρίτη 28 Δεκεμβρίου 1866 με τελικό προορισμό την Αυστραλία με καπετάνιο τον 47χρονο έμπειρο Αυστραλό John Bohum Martin ο οποίος πραγματοποιούσε το 13ο παρόμοιο ταξίδι του. Η έξοδος από τον Τάμεση έγινε σε εορταστική ατμόσφαιρα και υπό καλές καιρικές συνθήκες στις 30 Δεκεμβρίου, αφού εν τω μεταξύ είχαν επιβιβαστεί οι περισσότεροι από τους επιβάτες και το πλοίο είχε παραλάβει όλο το φορτίο που θα μετέφερε.
Όμως ο καλός καιρός της αναχώρησης δεν διήρκεσε πολύ και πριν προσεγγίσει ενδιαμέσως στο Plymouth όπου επιβιβάστηκαν ακόμα 55 επιβάτες, είχε ήδη χειροτερέψει ως συνήθως κατά την περίοδο του χειμώνα στις περιοχές αυτές, με υψηλό κυματισμό και δυνατούς θυελλώδεις ανέμους. Συνθήκες, οι οποίες σύντομα μετά την αναχώρηση του χειροτέρεψαν περισσότερο, προκαλώντας σοβαρές ζημιές στο πλοίο. Εκτός από τους επιβαίνοντες συνολικά 220 επιβάτες και 69 μέλη του πληρώματος, στο πλοίο είχαν φορτωθεί μεγάλες ποσότητες ανομοιογενών φορτίων όπως προϊόντα σιδήρου, κάρβουνο, μηχανήματα κ.α., συμπεριλαμβανομένων και κάποιων ποσοτήτων επί του καταστρώματος (deck cargo). Κατά μαρτυρίες ανθρώπων οι οποίοι είχαν γνώσεις περί πλοίων και φορτίων οι οποίοι έτυχε να παρακολουθήσουν το πλοίο κατά την έξοδό του προς την ανοικτή θάλασσα, το πλοίο ήταν εμφανώς υπερφορτωμένο με υπερβολικό βύθισμα και ανεπαρκές ύψος εξάλων…
Τελικά, η προδιαγεγραμμένη καταστροφή επισυνέβει σε πολύ σύντομο διάστημα από την αναχώρησή του. Τα τεράστια κύματα σταδιακά παρέσυραν και «κατάπιαν» τις ούτως ή άλλως ανεπαρκούς χωρητικότητας σωσίβιες λέμβους, «γκρέμισαν» κατάρτια και υπερκατασκευές και προκάλεσαν μετακίνηση των φορτίων. Το πλοίο τελικά βυθίστηκε στο Bόρειο τμήμα του Βισκαϊκού κόλπου, με τραγικό αποτέλεσμα την απώλεια 270 ψυχών με μόνο 19 διασωθέντες.
Εν τω μεταξύ, ένας σχετικά νέος άνθρωπος, ο Samuel Plimsoll, γεννημένος στο Bristol της Αγγλίας το 1824, παιδί πολυμελούς και πολύτεκνης οικογένειας η οποία αργότερα μετοίκησε στο Sheffield, έχοντας από μικρός αντιμετωπίσει δύσκολες οικονομικές οικογενειακές συνθήκες και είχε αναλάβει το καθήκον της υποστήριξης της οικογένειας του και των ορφανών αδελφών του, αλλά κυρίως από ιδιοσυγκρασία, έδειχνε αξιοσημείωτα αυξημένη νεανική ενσυναίσθηση προς τους ναυτικούς και γενικά προς τις οικονομικά αδυνατότερες τάξεις της κοινωνίας.
Όταν αργότερα εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο και δραστηριοποιήθηκε επιτυχώς στο εμπόριο άνθρακα, σε ορισμένες περιπτώσεις προς υποστήριξη αναξιοπαθούντων συνανθρώπων του γινόταν ακόμα και βίαιος προσπαθώντας όμως να μη βλάπτει ανθρώπους ή περιουσίες ενώ η αδικία γενικώς τον έκανε έξαλλο ! Σε ηλικία 32 ετών, συνελήφθη για επίθεση και απείθεια στη γέφυρα του Waterloo του Λονδίνου. Ο λόγος ήταν η οξεία αντίδρασή του στην εκχώρηση δικαιώματος σε ιδιωτική εταιρεία να τοποθετήσει κυλιόμενη πόρτα ώστε οι χρησιμοποιούντες τη γέφυρα να καταβάλουν διόδια τα οποία είχαν μάλιστα καθοριστεί σε ½ πέννα ! Και όταν επιστρέφοντας από επαγγελματικό ταξίδι στις Βρυξέλες κινήθηκε εκτός της κυλιόμενης πόρτας και εκλήθη από τον φύλακα να καταβάλει τα διόδια, προκάλεσε το επεισόδιο για το οποίο δικάστηκε με επιβληθείσα ποινή την καταβολή προστίμου 3 στερλινών ! Επίσης, είχε πρωτοστατήσει σε φιλανθρωπικές καμπάνιες υπέρ των οικογενειών άτυχων ανθρακωρύχων και τα έτη 1852 και 1857 οργάνωσε επιτυχείς εράνους για την ανακούφιση 24 οικογενειών και ορφανών παιδιών στην πρώτη περίπτωση και 189 οικογενειών στη δεύτερη , που έπεσαν θύματα εκρήξεων σε ορυχεία της ΒΑ Αγγλίας.
Ενδιαμέσως όμως, όπως προαναφέρθηκε είχε εστιάσει το ενδιαφέρον του κυρίως στους ανθρώπους της θάλασσας και στις απώλειες πλοίων, ναυτικών και επιβατών. Το έναυσμα για το ενδιαφέρον του αυτό δεν πρέπει να εκπλήσσει, αφού οι παππούδες του αν και, όχι ναυτικοί, είχαν κάποια εργασιακή σχέση με τα πλοία ενώ ο ίδιος δεν είχε ποτέ εργασιακή εμπειρία στη ναυτιλία. Πιθανόν όμως,, η ζωή του στο λιμάνι του Bristol μέχρι τα 14 του χρόνια πολύ κοντά στις προβλήτες και τις διελεύσεις των πλοίων, αλλά και η πολύ κοντά στο σπίτι του ύπαρξη του φιλανθρωπικού ιδρύματος και πτωχοκομείου House of Mercy, επηρέασαν και διαμόρφωσαν τελεσίδικα τον χαρακτήρα του και τα φιλανθρωπικά πιστεύω του.
Σημειωτέον ότι, σύμφωνα με στοιχεία που κατεγράφησαν από το Βρετανικό Board of Trade στην ετήσια έκθεση του το 1871, 856 πλοία είχαν απολεσθεί πρόσφατα σε ακτίνα 10 μιλίων από τις Βρετανικές ακτές σε συνθήκες σχετικής νηνεμίας, ακόμα 149 σε συνθήκες gale, ενώ για τη 10ετία 1861-1870 είχε καταγραφεί ένα σύνολο 5926 (!) ναυαγίων με απώλεια 8,105 ψυχών. Παλαιότερα, αφού όπως είναι ίσως γνωστό οι ενεργειακές ανάγκες ολόκληρης της Βρετανίας καλύπτονταν μόνο από τον άνθρακα, μεγάλος αριθμός πλοίων μετέφερε τις απαιτούμενες ποσότητες από τις περιοχές παραγωγής του σε προορισμούς και του εσωτερικού. Το έτος 1837 κατεγράφησαν 3,845 πλοία μεταφέροντα άνθρακα από τον River Tyne στα ΒΑ, αποκλειστικά στο Λονδίνο, ενώ από το 1830 ως το 1900 το 70% των ιστιοφόρων που ασχολήθηκαν εκεί, ναυάγισαν με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει ως προς τον αριθμό των απολεσθέντων ναυτικών.
Εν τω μεταξύ, η έρευνα και οι ανακρίσεις (inquiry) για το ναυάγιο του London συνεχιζόντουσαν (οποία έκπληξη ! ) με …. αμφισβητούμενης ταχύτητας ρυθμό, οι δε ναυτικοί όταν συμφωνούσαν για εργασία σε κάποιο πλοίο, δεν είχαν το δικαίωμα υπαναχώρησης έστω και αν κατά την επιβίβαση τους διαπίστωναν ότι αυτό είναι αναξιόπλοο, ακόμα και επικίνδυνο «πλοίο φέρετρο» (coffin ship) όπως ήταν ο συνήθης χαρακτηρισμός αρκετών εξ αυτών.
Ακόμα και λέμβοι της ακτοφυλακής επιστρατεύοντο σε κάποιες περιπτώσεις και συνόδευαν το πλοίο κατά την αναχώρηση έως κάποιο στίγμα που ακόμα και η «απόδραση» των ναυτικών κολυμπώντας, θα ήταν αδύνατη!
Ούτως εχόντων των καταστάσεων και πέραν της ανιδιοτελούς αφοσίωσης του στη προστασία της ζωής των ναυτικών και την υποστήριξη των αδυνάτων, λόγω της κοινωνικής και επαγγελματικής του θέσης δεχόταν προτροπές αλλά και στον ίδιο προσωπικά δημιουργήθηκε η επιθυμία και γιατί όχι η φιλοδοξία, να ασχοληθεί με την ενεργό πολιτική. Έτσι, μετά από αρκετές προσπάθειες, τη βοήθεια της συζύγου του και οικονομικές θυσίες οι οποίες τον έφεραν ακόμα και σε δυσχερή οικονομική κατάσταση, το 1867 εξελέγη βουλευτής (MP) με το κόμμα των Liberals κερδίζοντας την έδρα της περιοχής του του Derby στο House of Commons.
Από τη θέση του βουλευτή πλέον και με την υποστήριξη ή έστω ενθάρρυνση συναδέλφων του και ιδιωτών εκτός κοινοβουλίου, αφιερώθηκε σταδιακά σε έναν δύσκολο αγώνα/καμπάνια υπέρ των ναυτικών -οι οποίοι την εποχή αυτή αριθμούσαν κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες- και τη θέσπιση κανόνων όσον αφορά στις περιοδικές ή έκτακτες επιθεωρήσεις των πλοίων και την υποχρεωτική καθιέρωση ορίων στο μέγιστο βύθισμα μετά τη φόρτωση και κατ’ επέκταση της απόστασης της ισάλου γραμμής από το κατάστρωμα, το διεθνώς γνωστό σαν «Freeboard». Όπως προαναφέρθηκε, εκτός του ότι οι τότε απώλειες ζωής των ναυτικών ήταν τραγικές… και οι εργασιακές τους συνθήκες ήταν πέραν από κάθε περιγραφή αρνητικές και επικίνδυνες. Στα θέματα μισθοδοσίας, τροφοδοσίας και υποσιτισμού, υγιεινής, ενδιαίτησης, ιατρικής περίθαλψης κ.α. ήταν τόσο δυσμενείς, ώστε οι μεγαλύτερης κυκλοφορίας εφημερίδες της εποχής επεσήμαιναν ακόμα και το γεγονός ότι βάσει αναφορών σοβαρών αρμοδίων φορέων, η υγεία των ναυτικών των πλοίων διεθνών πλόων και όχι μόνο, ήταν σύνηθες να υφίσταται ανεπανόρθωτες ζημιές από την ηλικία των 35 ετών, ενώ το προσδόκιμο ζωής τους δεν υπερέβαινε τα 45 χρόνια…ή ακόμα και τα 40. Εν τω μεταξύ, άλλα σοβαρά ναυάγια επισυμβάντα την ίδια εποχή και οι τεράστιες απώλειες σε ναυτικούς και πλοία από την μεγάλη θύελλα / τυφώνα (the great gale) που έπληξε τα ΒΑ και περισσότερο την περιοχή του Bridlington τον Φεβρουάριο του 1871, επέτειναν τις προσπάθειες του Plimsoll για λήψη άμεσων μέτρων.
Εμφανώς όμως, ο δρόμος που ακολουθούσε ο Plimsoll δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα. Όπως διαχρονικά συμβαίνει παντού μέχρι και σήμερα, οι ενέργειές του και ο αγώνας του δημιούργησαν αντιδράσεις στο κοινοβούλιο δεδομένου ότι αρκετοί εύποροι πλοιοκτήτες και ασφαλιστές ήταν και εκλεγμένα μέλη του (MP’s). Αντιδράσεις όμως υπήρχαν και εκτός κοινοβουλίου όπου διάφορα «συμφέροντα» όπως αορίστως θα τα αποκαλούσαμε σήμερα, εναντιώθηκαν ακόμα και με αθέμιτα μέσα και προσπάθησαν να παρεμποδίσουν ή έστω να καθυστερήσουν «όσο πάει» τη θέσπιση κανόνων και τον κατά το δυνατόν τερματισμό της ασυδοσίας. Κατηγορήθηκε δε ακόμα και για ιδιοτέλεια και ίδιον συμφέρον. Όμως η αποφασιστικότητα του ίδιου, η δίκαια υποστήριξη της καμπάνιας του από μεγάλη μερίδα του τύπου δια των εφημερίδων της εποχής αλλά και η συνεχώς αυξανόμενη συμπαράσταση του κόσμου, άρχισαν να φέρνουν τα πρώτα αποτελέσματα ! Συγχρόνως, πραγματοποιούσε πολλές συγκεντρώσεις και ομιλίες και -κυρίως- παρά την δυσκολία στο να «γράφει» προχώρησε στη συγγραφή και έκδοση βιβλίου με τίτλο «Our Seamen» του οποίου η «εκκεντρική» γραφή όπως χαρακτηρίστηκε τότε, στηλίτευε συν τοις άλλοις και τον «τρομερό» νόμο «The Law of Libel» ο οποίος κρατούσε άλαλα τα χείλη πολλών ένθερμων υποστηρικτών των απόψεών του. Το βιβλίο αυτό λειτούργησε πολύ πειστικά με την ειλικρινή του γλώσσα, και έκανε το έθνος να αισθανθεί ό,τι και ο ίδιος αισθανόταν.
Εν τέλει, και επειδή το παρόν άρθρο δεν είναι μία βιογραφία του Plimsoll η οποία άλλωστε θα καταλάμβανε πολλές πολλές σελίδες, θα επισημάνουμε ότι σταδιακά οι προσπάθειές του ευοδώθηκαν και επετεύχθη η θεσμοθέτηση κανόνων αφορώντων κυρίως στην καθιέρωση της γραμμής φορτώσεως και στις περιοδικές επιθεωρήσεις από ειδικευμένους επιθεωρητές (Surveyors) (δι)ορισθέντες από το Βρετανικό Board of Trade.
Όπως έγραψε και ο ευυπόληπτος εκδότης της Sheffield Daily Telegraph, William Leng τον Νοέμβριο του 1869, ο Plimsoll ανέλαβε με όλη την τη δύναμη της καρδιάς του και της ψυχής του στο δύσκολο έργο εξασφάλισης δικαιοσύνης για τους ναυτικούς, χωρίς τίποτα να τον εμποδίσει. Η ζωή του, η περιουσία του, το είναι του ολόκληρο, αφιερώθηκαν στη σωτηρία τους !
Τελικά, μετά από όλες τις προσπάθειες του και τις διεργασίες, την αναπόφευκτη κόπωση και την επίτευξη των κύριων επιδιώξεών του, ο Plimsoll εγκατέλειψε την πολιτική και απεσύρθη στην μικρή παραλιακή πόλη Folkestone της κομητείας του Kent όπου απεβίωσε και ετάφη σε ηλικία 74 ετών, στις 3 Ιουνίου 1898. Όσο ήταν ακόμα εν ζωή αλλά και μετά θάνατον, η προσπάθεια και η επιμονή του προς επίτευξη καλύτερων συνθηκών εργασίας για τους ναυτικούς και την αποφυγή της ανεξέλεγκτης πρόκλησης ναυαγίων και θανάτων, έτυχε καθολικής αναγνώρισης όχι μόνο στη Βρετανία αλλά και σε όλον τον ναυτικό κόσμο διεθνώς ! (Στις ημέρες μας βέβαια, θα μπορούσε να έχει λάβει και … την ετικέτα του λαϊκιστή).
Ποιήματα και μπαλάντες γράφτηκαν εξυμνώντας τον Plimsoll και το έργο του ενώ αναμνηστικές πλάκες με σχετικές επιγραφές τοποθετήθηκαν σε σημεία ενδιαφέροντος όπως και προτομές του. Τον Αύγουστο του 1929, με χρηματοδότηση των Βρετανικών ναυτικών σωματείων ανηγέρθη προς τιμήν του εντυπωσιακό μνημείο στο Victoria Embarkment του Λονδίνου.
Ένα βίντεο για την “Γραμμή Plimsoll”.
