Γράφει ο Μιχαήλ Μάγκος
Ιστορική αναδρομή
Είναι γνωστή και καταγεγραμμένη η επαφή του ανθρώπου με τον βυθό της θάλασσας από τα αρχαία χρόνια. Ο Όμηρος αναφέρει την γνώση και χρήση του σπόγγου, στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια, σε 3 διαφορετικές περιπτώσεις: (στιχ. 742) στην πτώση του Έκτορα που τον παρομοιάζει με «βουτηχτή» που καταδύεται στο βυθό, στην συνήθεια του θεού Ηφαίστου να χρησιμοποιεί σφουγγάρι να καθαρίσει (Σ 414) το πρόσωπο του και το υπόλοιπο σώμα του πριν φορέσει τον χιτώνα του και τέλος οι υπηρέτες του Οδυσσέα μετά το γεύμα των μνηστήρων της Πηνελόπης καθαρίζουν τα τραπέζια με «πολύτρυπα» σφουγγάρια (Ομήρου Οδύσσεια Α. 111 ).
Επίσης η χρήση του σπόγγου ήταν γνωστή στους Ρωμαίους και στο Βυζάντιο. Η χρήση του καταγράφεται για διάφορες καθημερινές ανάγκες (ζωγραφική, γραφή, ιατρική και φαρμακευτική, καθαριότητα). Ο Οππιανός (2ος μ.Χ. αιώνα) με το ποίημα του «Αλιευτικά» , περιγράφει την σπογγαλιεία και τους σφουγγαράδες. Από ιστορικές πηγές του 17ου αιώνα, οι πρώτοι που αναφέρονται είναι οι σφουγγαράδες της Σύμης, ενώ μετά το 1800 παρατηρούνται οι σπογγαλιευτικές αποστολές από την Κάλυμνο με βάρκες, στις οποίες επέβαιναν 4 έως 7 άτομα.
Η σπογγαλιεία είναι ένα επάγγελμα πολύ σκληρό, δύσκολο και επικίνδυνο. Η άνθηση της στα άγονα νησιά του Αιγαίου Πελάγους ήταν αναμενόμενη, καθώς οι νησιώτες βρήκαν μοναδική ευκαιρία για τον βιοπορισμό τους.
Εμπόριο Σπόγγων
Κατά τον μεσαίωνα οι Φράγκοι διέδωσαν την χρήση του σπόγγου στην Ευρώπη ενώ το πρώτο σπογγεμπορικό κέντρο ήταν η Βενετία. Στα τέλη του 18ου αιώνα, ενώ η πειρατεία ήταν σε φθίνουσα κατάσταση, εμφανίστηκαν τα σπουδαιότερα σπογγαλιευτικά κέντρα της Μεσογείου, στα ∆ωδεκάνησα με σημαντικότερα την Κάλυμνο και τη Σύμη καθώς και το Καστελόριζο αλλά και τη Χάλκη. Μετά το 1840 η σπογγαλιεία επεκτεινόταν από την Αδριατική, το Αιγαίο, την Κύπρο, την Συρία, σε όλα τα Αιγυπτιακά παράλια, στην Βεγγάζη και μέχρι τις ακτές της Σικελίας και της Σαρδηνίας.
Οι έμποροι πωλούσαν τα σφουγγάρια στους δρόμους της Σμύρνης, της Κωνσταντινούπολης, στην Οδησσό, το Κίεβο και έφταναν μέχρι την Ρωσία σε πόλεις όπως την Μόσχα και την Πετρούπολη. Αργότερα στα μέσα του 19ου αιώνα, η Τεργέστη εξελίχθηκε στο μεγαλύτερο διαμετακομιστικό κέντρο μεταξύ Μέσης Ανατολής και Ευρώπης. Για την υποστήριξη του εμπορίου σπόγγων δημιουργούνται εμπορικοί οίκοι διακίνησης της σπογγοπαραγωγής προς την Ευρώπη και την Αμερική. Ευημερούσαν στην Αίγινα, στην Ύδρα, στη Σύμη με πρωτοπόρο τον οίκο «Βουβάλη» της Καλύμνου, όπου είχε έδρα στο Λονδίνο και παραρτήματα σε Αθήνα, Παρίσι και Μπαχάμες.
Η Ελληνική Παροικία στο TARPON SPRINGS
Το Tarpon Springs είναι μια πόλη στις Δυτικές ακτές της Φλώριδα. Η ιστορία της ξεκινά το 1876, όταν εγκαταστάθηκαν εκεί οι πρώτοι κάτοικοι, κυρίως ψαράδες, που έβγαζαν σφουγγάρια με καμάκια. Το 1896, ο καπετάν Νικολής του Γιάννουκα απέπλευσε από την Χάλκη, με ένα τρικάταρτο ιστιοφόρο 40 μέτρων. Διέπλευσε τον Ατλαντικό καταπλέοντας στο Tarpon Springs. Με αφορμή τον Αμερικανοϊσπανικό πόλεμο, το 1898, αριθμός αλιέων και αλιευτικών πλοίων, συνέρρευσαν στο λιμάνι του Tarpon Springs, για να προφυλαχθούν έναντι του ισπανικού στόλου. Παράλληλα, ο Αμερικανός τραπεζίτης από την Φιλαδέλφεια, John Κing Cheyney, κατάλαβε ότι η σπογγαλιεία στον Κόλπο του Μεξικού ήταν αρκετά προσοδοφόρα και επένδυσε σημαντικά ποσά. Με τον τρόπο αυτό, το Tarpon Springs μπήκε στον οικονομικό χάρτη της εποχής.
O Γιάννης Κόκκορης έφθασε στη Νέα Υόρκη το 1895, εργάστηκε αρχικά σε μια εταιρία μεταπώλησης σπόγγων το 1901, στην συνέχεια μαζί με τα τρία αδέλφια του και ξεκίνησε να δουλεύει στο «ξέπλυμα» σφουγγαριών (το φυσικό σφουγγάρι βγαίνει από τη θάλασσα με μια μαύρη, δύσοσμη γλίτσα που θέλει «τέχνη» για να εξαφανισθεί ώστε το προϊόν να γίνει ελκυστικό στους αγοραστές).
Το 1903 Ο Κόκκορης έφθασε στο Tarpon Springs. Έμπειρος σε θέματα σπογγαλιείας, με τη βοήθεια του Αιγινήτη εμπόρου Σπύρου Βουτέρη και την συνεργασία του με τον Cheyney, το 1905 ναύλωσαν το καϊκι “Ελπίδα” και το επάνδρωσαν με δύτες με σκάφανδρο.
Με τον τρόπο αυτό, ο Κόκκορης άλλαξε τον τρόπο αλίευσης συνδυάζοντας την αμερικανική βιομηχανία σπογγαλιείας με τις σκληρές πλην μακραίωνες αιγαιοπελαγίτικες τεχνικές. Με πρωτοβουλία του έφθασαν δύτες από την Ελλάδα με τον δικό τους εξοπλισμό, γεγονός που επέτρεπε να φθάσουν ακόμη και τα 60 μέτρα κατάδυσης. Σύντομα, η ωφέλιμη αλιευτική έκταση του Κόλπου του Μεξικού επεκτάθηκε στα 9.000 τετραγωνικά μίλια!
Η δυνατότητα και η ικανότητα των Ελλήνων σπογγαλιέων να καταδύονται στα μεγάλα βάθη όπου τα σφουγγάρια αφθονούσαν και ήταν καλύτερης ποιότητας, κάνοντας από 3-6 καταδύσεις την ημέρα, πέτυχαν να γεμίζουν τους σάκους με 150 έως 180 κομμάτια. Επιπλέον, η μεσογειακή μέθοδος αλιείας , έβγαζε τα σφουγγάρια από τη θάλασσα, σχεδόν άθικτα. Λόγω της μεγάλης άνθησης, υπήρξαν περιπτώσεις εμπρησμού καϊκιών Ελληνικών συμφερόντων, εξαιτίας του ανταγωνισμού.
Η οικονομική επιτυχία των σπογγαλιέων προσήλκυσε και άλλους Έλληνες από τη Αίγινα, τις Σπέτσες, την Ύδρα και την Χάλκη. Το Τάρπον Σπρίνγκς που το 1905 αριθμούσε περίπου 500 ανθρώπους απέκτησε ελληνικά εστιατόρια, αρτοποιεία, ξενοδοχεία, κουρεία και άλλες ελληνικές επιχειρήσεις. Το 1907 η ελληνική παροικία στο Tarpon Springs, αποτελείτο από 800 ανθρώπους και το 1909 η παροικία υπό την καθοδήγηση του Αιγινήτη Νικόλαου Πέππα, οργανώνεται επισήμως σε κοινότητα. Από το 1913 ο απόδημος Ελληνισμός στο Tarpon Springs ενισχύθηκε από Καλύμνιους και Συμιακούς. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος επισκέφθηκε το ελληνικό χωριό στις 30 Ιανουαρίου 1922.
Στις δεκαετίες ‘30 και ‘40 η ζήτηση για φυσικά σφουγγάρια απογειώθηκε. Ελληνικές και αμερικανικές εφημερίδες εξυμνούσαν την «Ελληνική αποικία». Το 1950 η περιοχή του Tarpon Springs παρήγαγε 13.417.206 pounds σφουγγάρια που κάλυπταν το 45% της αμερικανικής αγοράς. Ο χρονογράφος της εποχής, που επισκέφτηκε το Tarpon Springs την εποχή που ετοιμάζονταν να ξεκινήσουν τα σπογγαλιευτικά για την πολύμηνη αποστολή τους, γράφει: «… τα ελλιμενισμένα σπογγαλιευτικά μοιάζουν με αρχαίες τριήρεις που ετοιμάζονται για την πολιορκία της Τροίας». Μέσα σε λίγα χρόνια η σπογγαγορά του Tarpon Springs έγινε η μεγαλύτερη του κόσμου.
Τα ελληνικά καΐκια απέπλεαν 2 φορές ετησίως, επιστρέφοντας στη βάση τους μόνον για ανεφοδιασμό και παράδοση των αλιευθέντων. Κάθε πλούς είχε διάρκεια περίπου 9 μήνες. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, κάθε δύτης καταδυόταν συνολικά 2 μήνες. Το 1947 ο μικρότερος Έλληνας δύτης ήταν 16 ετών και ο μεγαλύτερος 63. Ο γηραιότερος σπογγαλιέας της αποικίας είχε εμπειρία καταδύσεων για 15 χρόνια στη Μεσόγειο και 32 στη Φλόριντα.
«Οι Έλληνες προσεύχονται και πάνω στο καΐκι. Σε κάθε καΐκι υπάρχει μια εικόνα. Ο καπετάνιος προσεύχεται για τους άνδρες του, να γυρίσουν όλοι καλά. Και κάθε δύτης, πριν πέσει στη θάλασσα, κάνει το σταυρό του».
Η στολή του δύτη ζύγιζε περίπου 80 κιλά εκ των οποίων τα παπούτσια του, με σόλες και μύτες μπρούτζινες ή μολυβένιες, ζύγιζαν 16 κιλά. Στα βάθη του Κόλπου, μόνο οι φυσαλίδες που αναδύονταν από το σκάφανδρο μαρτυρούσαν τη θέση του δύτη, καθώς το λευκό σκοινί ασφαλείας, ο «κολαούζος» χανόταν στο κυανό του βυθού.
«Αφού βγάλει το κράνος του, με το κεφάλι σκυφτό, στηρίζεται στο καϊκι, και περιμένει να του πάρουν τα βαρίδια από τους ώμους. Είναι μούσκεμα όχι επειδή πέρασε μέσα νερό αλλά από τον ιδρώτα του κάματου, μέσα στα τροπικά νερά. Πριν ξαναβουτήξει, αλλάζει όλα τα ρούχα . Στην κουβέρτα υπάρχουν δύο μεγάλοι σάκοι με τις αλλαξιές. Πότε όμως βαλίτσα. Οι βαλίτσες φέρνουν γρουσουζιά. Αν δει βαλίτσα ο καπετάνιος, την πετάει αμέσως στη θάλασσα»…
Η σπογγαλιεία στο Tarpon Springs έφθασε στο απόγειό της το 1946 όταν στην αγορά δημοπρασιών πουλήθηκαν σφουγγάρια συνολικής αξίας 3 εκατομμυρίων δολαρίων. Τότε άρχισαν οι βιομηχανίες άρχισαν να παράγουν τα συνθετικά σφουγγάρια.
Η σπογγαλιεία του Tarpon Springs δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό του νέου προϊόντος, ενώ το μεγάλο πλήγμα ήταν η επιδημία ενός παρασιτικού μικροοργανισμού στον Κόλπο του Μεξικού, φαινόμενο που έμεινε γνωστό ως Ερυθρά Παλίρροια (Blight). Πάσης φύσεως αλιευτικά, από αυτά της γαρίδας έως τα σφουγγαράδικα, αδρανοποιήθηκαν.
Χρειάστηκαν 8 χρόνια για την ανάκαμψη του οικοσυστήματος. Στο Tarpon Springs, είχαν απομείνει ελάχιστα καΐκια ενώ στην αγορά σφουγγαριού επικρατούσε το συνθετικό. Το 1954 ο τζίρος είχε περιορισθεί στα 125.000 δολάρια και το 1965 στη περιοχή δρούσαν μόλις 13 σφουγγαράδικα από τα τουλάχιστον 150 που υπήρχαν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Θεοφάνια
Στενά συνδεδεμένη με το Tarpon Springs είναι η γιορτή των Θεοφανίων, που περισσότερο και από την σπογγαλιεία διέδωσε τη φήμη του σε όλες τις πολιτείες της Αμερικής και χώρες του δυτικού ημισφαίριου. Ο εορτασμός προσελκύει πλήθος Ελληνοαμερικανών από όλες τις Πολιτείες, με αποτέλεσμα την ημέρα αυτή να τριπλασιάζεται ο πληθυσμός της πόλης. Ο αγιασμός των υδάτων τελείται από τον μητροπολίτη Ατλάντα, κατά καιρούς δε συμμετέχει ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής. Η τελετή γίνεται παραδοσιακά, ο ιερέας πετά έναν ξύλινο σταυρό στη θάλασσα και κολυμβητές να βουτάνε για να τον πιάσουν. Το 2006, εορτάστηκαν τα 100 χρόνια από την καθιέρωση του αγιασμού στο Tarpon Springs και στην επέτειο μετείχε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος. Στον εορτασμό του 2020 συμμετείχε ως επίσημος προσκεκλημένος ο Πρωθυπουργός κ. Κυριάκος Μητσοτάκης.
Σύγχρονο Tarpon Springs
Το σημερινό Tarpon Springs δεν μοιάζει σε τίποτε με το αρχικό. Πολλές από τις σπογγαλιευτικές δραστηριότητες είναι πλέον τουριστικά αξιοθέατα. Αποτελεί πόλο έλξης για αμερικανούς τουρίστες, οι οποίοι έλκονται από τις ιστορίες για τους ατρόμητους σφουγγαράδες της τότε εποχής. Προς το τέλος της δεκαετίας 1980 έγινε μια προσπάθεια αναβίωσης της σπογγαλιείας στην περιοχή από τον επιχειρηματία George Μπιλίρη, η οποία έφερε εντυπωσιακά αποτελέσματα. Το φθινόπωρο του 2007 σημειώθηκε νέο ρεκόρ συλλογής σπόγγων από μια βάρκα, γεγονός που συνέδραμε να παραμείνει ενεργή η βιομηχανία φυσικού σπόγγου στο Tarpon Springs μέχρι σήμερα. Από το 2018 γίνεται προσπάθεια ανάπτυξης και λειτουργίας καταδυτικών συνεργείων από την Κάλυμνο και την Σύμη, στην περιοχή με πρωτοβουλία του Μπιλήρη σε συνεργασία με τους Δημάρχους.
Στην απογραφή του 2000 καταγράφηκαν 21.003 άτομα, 9.067 νοικοκυριά και 5.497 οικογένειες . Το 1939, το Tarpon Springs είχε 4.500 κατοίκους από τους οποίους οι 2.500 ήταν Έλληνες. Σήμερα στο Tarpon Springs διαμένουν 25.000 κάτοικοι, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους είναι Έλληνες , κυρίως Καλυμνιακής καταγωγής. Ένας εξ αυτών είναι και ο γερουσιαστής Κώστας Μπιλυράκης.
Στην είσοδο του Tarpon Springs, υπάρχει η επιβλητική εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Ακολουθώντας την οδό Αθηνών ο επισκέπτης φθάνει στην προκυμαία, που ονομάζεται Λεωφόρος Δωδεκανήσου. Εκεί βρισκόταν η Σπογγαγορά, όπου σήμερα είναι το άγαλμα του Ιωάννη Κόκορη. Στο λιμάνι παραμένουν ως αξιοθέατα καΐκια με ελληνικά ονόματα: «Κάλυμνος», «Ταξιάρχης», «Σωκράτης». Το μουσείο Spongorama διαθέτει τουριστικό πλοίο που κάνει μια διαδρομή δέκα μιλίων.
Το 2014 η ελληνική συνοικία του Tarpon Springs, ανακηρύχθηκε «Παραδοσιακή Πολιτιστική Περιουσία» και είναι η πρώτη περιοχή στη Φλόριντα με αυτή τη διάκριση.
Eπίλογος
Το Tarpon Springs, είναι αναμφίβολα μία από τις σημαντικότερες περιοχές που αναπτύχθηκε από Έλληνες στην Αμερική, και πέρα από τα σύνορα της πατρίδας μας γενικότερα. Είναι η πόλη με το μεγαλύτερο ποσοστό ελληνικού πληθυσμού σε όλη την αμερικανική επικράτεια. Η πλούσια κληρονομιά των σφουγγαράδων έχει μετατραπεί σε ένα μοναδικό τουριστικό αξιοθέατο και τα τελευταία χρόνια το Tarpon Springs είναι πόλος έλξης για χιλιάδες τουρίστες που σπεύδουν να δουν τα σφουγγάρια, να μάθουν την ιστορία του τόπου μέσα από τις θρυλικές ιστορίες των σφουγγαράδων και να περπατήσουν στους δρόμους των «αμερικανικών Δωδεκανήσων», ενός ελληνικού χωριού της Φλόριντα.
Το άρθρο αφιερώνεται στη μνήμη του αγαπημένου μου παππού Μιχαήλ Μάγκου του Γεωργίου, που ήταν γιός Καλύμνιου σφουγγαρά .
Πηγές:
- Newsbomb 06/01/2020 20:18 Τάρπον Σπρινγκς: Το… ελληνικό χωριό της Φλόριντα με τους χιλιάδες Έλληνες σφουγγαράδες
- www.sponge.gr/history ΣΤΟ ΤΑΡΠΟΝ ΣΠΡΙΝΓΚΣ Μια μικρή Ελλάδα στην καρδιά του Νέου Κόσμου, κέντρο των σπόγγων για όλη την Αμερική
- passenger.gr/passenger-στον-κόσμο
- https://rodosreport.gr/meta-apo-70-chronia-xanapane-ellines-sfoungarades-sto-tarpon-springks/ 04/04/2018
- https://news.tv4e.gr/to-elliniko-quot-nisi-quot-ton-i-p-a-gnorlite/ 11/02/2022
- Η. Russel Bernrnard, Greek Sponge Boats in Florida, Anthropological Quarterly 38 (2), 1965
- Jennie E. Harris, Sponge Fishermen of Tarpon Springs. National Geographic, Volume CXI, January 1947
